نقدی بر سریال خاتون ؛ چرا خاتون دوست داشتنی است

جامعه پویا -این روزها سریال هاى مختلفى در حال پخش از شبکه نمایش خانگى هستند که هر کدام با ساختار و قصه هاى مختلف سعی در جذب مخاطب بیشترى دارند. «خاتون» حالا با گذشت 17 قسمت از پخش آن، به یکى از بهترین و پرمخاطب ترین سریال های چند سال اخیر شبکه نمایش خانگی تبدیل شده است. در این مطلب سعى کردیم جنبه هاى مختلف این سریال، از فیلم نامه تا بازیگرى و کارگردانى و حتى عوامل پشت دوربین را مورد بررسی قرار دهیم؛ سریالی که با ساختار درست و فیملنامه جذاب و بازی های خوب و قابل توجه به مخاطب احترام می گذارد.

قصه خاتون

ساخت سریال‌های تاریخی در صداوسیما سابقه زیادی دارد، از سریال موفق «روزی روزگاری» گرفته تا مجموعه‌های ماندگار دیگری همچون «روزگار قریب»، «مدار صفر درجه» و «در چشم باد»؛ آثاری ماندگار و دیدنی که  بارها بازپخش شده‌اند و نمونه‌های کمتری مانند آن‌ها دوباره ساخته شده است.
سریال «خاتون» به کارگردانی «تینا پاکروان» محصول سال ۱۴۰۰ است، اما اتفاقات آن از اول شهریور سال ۱۳۲۰ شروع می‌شود. سریال برای شروع چالش‌های خود و بیان دیدگاه‌های کارگردان از حضور نیروهای شوروی استفاده کرده است و اتفاقات آن از قسمت دوم سریال خاتون شروع می‌شود. ایران در خلال جنگ جهانی دوم، یکی از حساس‌ترین و دراماتیک‌ترین دوره‌های تاریخی خود را طی کرده است اما متأسفانه در سینما و تلویزیون، کمتر به این برهه از تاریخ پرداخته شده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، «مدار صفر درجه» و «در چشم باد» از معدود مجموعه‌هایی بودند که در این زمان تاریخی روایت شدند. اما حالا سریال «خاتون»، محور اصلی قصه خود را اشغال ایران توسط متفقین در جریان جنگ جهانی دوم قرار داده است. داستان سریال حول محور شخصیتی به نام «خاتون» با بازی «نگار جواهریان »می‌چرخد. همسر این کاراکتر «شیرزاد ملک» با بازی «اشکان خطیبی» شخصیتی نظامی است و «خاتون» از عملکرد ارتش در جنگ جهانی دوم در مقابل اشغال ایران توسط متفقین ناراحت است. در ادامه سریال، اتفاقاتی رخ می‌ دهد و وضعیت خانواده اصلی قصه در این دوران تغییراتی می‌کند. «مهران مدیری» نقش «جهانگیر روزبه» دایی «خاتون» را برعهده دارد. این کاراکتر که یک تاجر ثروتمند است، با انگلیسی‌ها و روس‌ها ارتباط دارد.

بازیگران خاتون

ترکیب بازیگران سریال خاتون، ترکیب درست و ایده‌آلی است. «پانته‌آ پناهی‌ها» به عنوان مشاور، «تینا پاکروان» را در انتخاب بازیگران همراهی کرده است. این کارگردان در هدایت بازیگرانش موفق و هوشمندانه عمل کرده و بزرگ‌ترین تأثیر را در باورپذیری داستان به وجود آورده است.
«نگار جواهریان» در نقش خاتون، از کلیشه‌های همیشگی خود دور شده و از قالب زنی که تنها با تکیه بر عواطف و احساساتش با دنیای پیرامون مواجه می‌شود خارج شده است. این بازیگر در نمایش زنی جسور که بر خلاف سنت‌های حاکم بر جامعه حرکت می‌کند، بسیار موفق ظاهر شده است. خاتون را باید نقطه عطفی در کارنامه «جواهریان» دانست. «اشکان خطیبی»، بازیگر فعال تئاتر که برای مدتی از سینما و تلویزیون دور بود حالا با خاتون بار دیگر به دنیای تصویر بازگشته است. این بازیگر نیز نقش پیچیده «شیرزاد» را به خوبی ایفا کرده است، جدیت و خشونت در مواقعی که لباس نظامی بر تن دارد در کنار آرامش و متانتش در مواجهه با خانواده، بازی پر فراز و نشیبی را از او در معرض تماشا گذاشته است. میرسعید مولویان، شبنم مقدمی، بابک حمیدیان، رضا بهبودی، ستاره پسیانی، شاهرخ فروتنیان، بهناز جعفری، فرخ نعمتی، مهران مدیری، مهران غفوریان، مهتاب ثروتی، مهدی قربانی، پژمان بازغی، غزل شاکری، محمد شیری، عاطفه رضوی، سروش صحت، بهنام شرفی، علی فروتن، داریوش موفق و آیدا ماهیانی از دیگر بازیگران خاتون هستند.

پشت دوربین خاتون

خاتون در بخش‌های فنی نیز بسیار غنی است. پاکروان در ساخت سریالش از عوامل حرفه‌ای برای پشت دوربین بهره برده است. فیلمبرداری، طراحی صحنه و لباس، گریم و موسیقی متن، از نکات مثبت و دستاوردهای هنری خاتون به شمار می‌رود. «هومن بهمنش» در خلق قاب‌های زیبا و منحصر به فرد، نورپردازی استادانه و حرکت‌های دوربین ملایم و حساب شده، بسیار دقیق و بی نظیر عمل کرده است به گونه‌ای که هر فریم از این سریال را به مثابه یک قاب نقاشی شده مجزا می‌توان در نظر گرفت.
«کامیاب امین عشایری» در مقام طراح صحنه و «سارا سمیعی» به عنوان طراح لباس نیز بسیار موفق عمل کرده‌اند. توجه به جزئیات و کهن الگوهای تاریخی در کنار زیبایی های بصری، از جمله دلایل موفقیت این دو است. «کیهان کلهر»، نوازنده برجسته کشورمان ساخت موسیقی متن خاتون را بر عهده داشته است. موسیقی استاندارد او، آن چنان با تار و پود قصه و تصاویر آمیخته شده که یکی از عناصر تأثیرگذار این سریال را شکل داده است.

کارنامه کارگردان خاتون

«تینا پاکروان» متولد١٣٥٦ و سه فیلم سینمایی «خانوم»، «نیمه شب اتفاق افتاد» و «لس آنجلس تهران» را کارگردانى کرده و «خاتون» اولین سریال اوست. یکی از ویژگی‌های مثبت پاکروان، کار کردن با فیلم سازان برجسته‌ای همچون «بهرام بیضایی» و «مسعود کیمیایی» است که باعث شده رد پای آن ها را در خلق دیالوگ‌های سرزنده و موقعیت‌های پویا و درست، در این سریال مشاهده کرد.

درباره خاتون

مهم‌ترین ویژگی خاتون این است که هیچ عجله و شتابزدگی برای روایت داستانش ندارد. قسمت نخست این مجموعه تنها به معرفی شخصیت‌ها و نوع نگاه آن ها به جامعه اختصاص داشت. در قسمت‌های بعدی نیز داستان کاملاً به شکل سر راست و عاری از شاخ و برگ‌های اضافی روایت می‌شود. پاکروان برای ایجاد تعلیق و نگه داشتن مخاطب، به روایت خرده داستان‌های بی‌ربط و شلوغ کردن قصه، چنگ نینداخته است بلکه باید یکی از دلایل محبوبیت این سریال را در همین نوع روایت ساده و مستقیم آن جست و جو کرد.
2 شخصیت اصلی سریال، خاتون و همسرش شیرزاد، شخصیت‌های چند بعدی برای مخاطب هستند و کارگردان از نمایش آن ها به شکل سفید و سیاه مطلق، پرهیز کرده است. شیرزاد با آن که فردی نظامی است و روحیات جدی هم دارد اما به طور کامل منفی نمایش داده نشده است و عشق او به خاتون از او یک شخصیت خاکستری می‌سازد. خاتون نیز به عنوان یک زن جسور و آزادی طلب که اهدافش برایش در اولویت هستند به طور تمام و کمال، مثبت تصویر نمی‌شود و خودخواهی و گاهی انفعالش از او شخصیتی متمایز می‌کند.
سریال «خاتون» در شمال کشور شروع می‌شود و در همان قسمت‌های ابتدایی به نفوذ و دخالت بیگانگان به ویژه روس‌ها در شهرهای شمالی در آن برهه تاریخی می‌پردازد.
مقاومت سربازان ایرانی به فرماندهی سپهبد «ایرانپور» در بندرانزلی را در سریال «خاتون» شاهد هستیم. هوشمندی پاکروان در پرداختن به برهه‌ای کمتر روایت شده از تاریخ یکی از نکات جذاب سریال است. پاکروان سعی کرده از اتفاقات تاریخی مثل ورود لهستانی‌ها به کشور نیز بهره‌ بگیرد و بر غنای داستانش بیفزاید.

لوکیشن خاتون

کمتر پیش می‌آید که سریال‌های شبکه‌ نمایش خانگی در شهری خارج از تهران ساخته شوند. بیشتر فیلم سازان علاقه‌ی ویژه‌ای به تهران دارند و ترجیح می‌‌دهند لوکشین فیلم و سریال‌شان در همین شهر باشد و از سفر به شهرهای دیگر پرهیز می‌کنند، اما پاکروان با درکی درست از حوادث تاریخی به شمال کشور سفر کرده و فصل اول «خاتون» را در استان گیلان ساخته است. خانه‌های روستایی، فضای جنگلی و وجود رودخانه در کنار مکان‌های تاریخی شهر کمک زیادی به جذابیت سریال کرده است.
شهرهای شمالی کشور به واسطه‌ نزدیکی به روسیه در زمان جنگ جهانی دوم از اهمیت زیادی برخوردار بوده اند و استان گیلان نیز ماجراهای زیادی را در آن سال‌ها پشت سر گذاشت. همچنین بافت روستایی و شهری جایی مثل انزلی و رشت ظرفیت زیادی برای جذاب‌تر شدن داستان و کارگردانی بهتر دارد.اما سازندگان «خاتون» با دقت و وسواس زیادی سعی کرده‌اند ساختمان‌ها و فضاهای شهری و روستایی را شبیه‌سازی کنند و همه چیز را شبیه گذشته درآورند.
در فصل اول سریال که داستانش در شمال کشور می‌گذرد، فضای کلی «خاتون» باورپذیر و درست طراحی شده و سازندگان تمام سعی‌شان را کرده‌اند تا چیزی را از قلم نیندازند.

کارگردانى خوب

«خاتون» از همان قسمت اولش مخاطب را به تماشا، ترغیب ‌می‌کند. سریال در فضایی آغاز می‌شود که می‌توان به آن اصطلاح آرامش قبل از توفان را اطلاق کرد. در حالی‌که زوج به ظاهر خوشبخت و عاشق داستان با شادی و سرخوشی از مهمانی بازمی‌‌گردند به ناگاه همه چیز تغییر می‌کند و فضای آرام درام با آغاز جنگ و اشغال به فضایی ملتهب و پرآشوب تبدیل می‌شود و درواقع این خود آغاز ماجراست. ایده‌‌ جالب اولیه‌ کار قابلیتی به‌اندازه و کافی برای گسترش داستان دارد و در هر قسمت پیچیدگی‌ها و ظرفیت کار بیشتر و شکل و محتوایش شسته رفته‌تر می‌شود.  سریال در اجرا مسیر درستی را طی می‌کند، میزانسن‌ها کم‌اشکال هستند و ریتم مناسب از محاسن سریال «خاتون» است.
کارگردانی سریال از همان قسمت‌های ابتدایی چشم‌نواز است. درآوردن صحنه‌های جنگی و فیلم برداری با دوربین روی دست خیلی خوب از کار درآمده است. همچنین سریال قاب‌بندی‌های خوب و حساب شده‌ای دارد و نشان می‌دهد پاکروان پیشرفت زیادی در بحث‌های فنی کرده است. بی‌شک در این اجرای درست و هوشمندانه عواملی همچون فیلم برداری خوب «هومن بهمنش» نقشی مهم و اساسی ایفا می‌کند. اندازه‌ قاب‌ها، حرکات درست و کنترل‌شده‌ دوربین و تقطیع درست نماها از ویژگی‌های مهم بصری و تصویری سریال هستند که به منسجم بودن ساختار آن منتهی شده‌اند و ضمناً به تقویت سوژه ملتهب آن کمکی به‌سزا کرده‌اند.درواقع «خاتون» مجموعه‌‌ درستی از بازیگران را در اختیار دارد که البته مثل هر فیلم یا سریال دیگری برخی بازیگران بازی‌هایی بهتر از بقیه ارائه می‌دهند. نگار جواهریان و اشکان خطیبی از درست‌ترین و متقاعدکننده‌ترین بازیگران سریال هستند. خطیبی به کاراکتر شیرزاد آن‌طور که انتظار می‌رفت جان بخشیده است. شبنم مقدمی بازی متفاوتی دارد. بابک حمیدیان شایستگی‌های خود را در نقش خاصی که به او محول شده است به شکل درست اجرا می کند و بازیگران دیگر سریال نیز بازی‌هایی خوب و حساب‌شده دارند.
در نهایت باید گفت که «خاتون» سنجیده‌ترین اثر تصویری تینا پاکروان و قدمی جلوتر از تمام کارهای قبلی اوست. این سریال به مخاطبان همیشگی سینمای این کارگردان نشان می‌دهد که متنی درست و فیلمنامه‌ای منسجم می‌توانند ظرفیت او را در اجرا و کارگردانی آشکار کنند. پاکروان کارگردان کاربلدی‌ است که در صورت تداوم بخشیدن به روندی که در پیش گرفته است می‌تواند آثاری به یادماندنی را خلق کند.