جامعه پویا-«مطهره ناظری» رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به ابعاد مخاطره آمیز بی هویتی برخی کودکان برای جامعه گفت: بی تردید زیست افراد بی هویت، ایجاد و برقراری امنیت اجتماعی را با دشواری هایی همراه می کند. همچنین با توجه به حق انسانی مبنی بر برخورداری همه افراد از هویت، ضرورت تصویب طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار است.
مساله اصلی از آنجا شروع می شود که اتباع بیگانه به صورت غیرمجاز به ایران وارد می شوند و برخی از آنان با زنان ایرانی ازدواج می کنند و صاحب فرزندانی می شوند. تعدادی از آنها به کشورهای خود بازمی گردند و همسران ایرانی آنان باکودکان بی سرپرست، فاقد شناسنامه و هرگونه اوراق هویتی تنها می مانند که از آنها با عنوان «کودکان بی هویت» نام برده می شود. در واقع این اتفاق و فقدان مدارک هویتی مانند شناشنامه می تواند یکی از عمده ترین عوامل عدم پیشرفت اجتماعیِ این کودکان باشد.
این موضوع باعث می شود تا این کودکان از حقوق بسیاری مانند تحصیل، مراقبت های پزشکی و بهداشتی و امکانات رفاهی، اقامت و ازدواج قانونی، تامین اجتماعی و ... محروم شوند و در نهایت این مشکلات فرآیند هویت یابی و شناخت فرد از خود را در جامعه دچار مشکل می‌کند و امکان دارد این کودکان به طرف بزهکاری، جرایم و آسیب های اجتماعی سوق پیدا کنند که اثرات آن بر نظم عمومی و امنیت کشور غیر قابل انکار است.
البته بیشتر سازمان های مردم نهاد و سمن ها، کودکان بی هویت را به لحاظ آموزشی مورد حمایت قرار می دهند اما بخش زیادی از این کودکان در چرخه تامین نیازها و مایحتاج زندگی خود با مشکل روبرو می شوند. بنابر آمارها، ماهانه 100 کودک بی هویت در بیمارستان های تهران متولد می شود، اگرچه به نظر می رسد که این میزان بسیار بیشتر از این است و این، خود نشان از اهمیت رسیدگی و توجه به کودکان بی هویت دارد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با توجه به اهمیت رسیدگی به وضعیت کودکان بی هویت با «مطهره ناظری» وکیل دادگستری و رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان به گفت وگو پرداخته است.
** تعداد قابل توجهی کودکان بی هویت در کشور وجود دارند. این کودکان با چه مشکل هایی روبرو هستند؟
*** از آنجا که برخورداری از هویت جزو حقوق اولیه هر کودکی است و علاوه بر نیاز طبیعی هر کودک مبنی بر داشتن هویت، اعم از داشتن نام، تابعیت و شناسایی والدین؛ بهره مندی از تمامی وجوه حقوق شهروندی و به عبارت ساده تر زیستن در گرو کسب هویت است. بنابراین نداشتن این حق طبیعی و متعاقب آن بحران بی هویتی، صدمه های جبران ناپذیری بر روان کودک وارد می سازد. به علاوه حال و آینده کودکان بی هویت را با مخاطره های جدی همراه می کند چرا که برخورداری کودکان بی هویت از حقوق قانونی مانند حق دسترسی به آموزش، تسهیلات درمانی و ... بسیار دشوارتر از کودکان دارای هویت است و در مواردی نیز با وجود پیش بینی برخی بخش نامه ها و آیین نامه ها باز هم شاهد محرومیت کودکان بی هویت از امکانات آموزشی هستیم.
** بی هویت بودن افراد چه خطرهایی برای جامعه دارند؟
*** ابعاد مخاطره آمیز بی هویتی علاوه بر کودکان برای جامعه نیز پرخطر خواهد بود. بی تردید زیست افراد بی هویت، ایجاد و برقراری امنیت اجتماعی را با دشواری هایی همراه می کند. از این رو نخسین گام جهت برقراری امنیت در اجتماع شناسایی افراد براساس اوراق هویتی محسوب می شود.
** آیا آمار خاصی در ارتباط با کودکان بی هویت در کشور وجود دارد؟
*** در زمان حاضر تعداد کودکان بی هویت به طور دقیق مشخص نیست و بر پایه برخی منابع غیررسمی این افراد بیش از ده ها هزار تَن برآورد می شوند که بخش عمده آن را فرزندان ناشی از ازدواج زنان ایرانی با مهاجران غیرایرانی شامل می شود در بر می گیرند.
** قوانین بین المللی و حقوق داخلی کشور چه توجهی به هویت به ویژه هویت کودکان دارند؟
*** هویت در اسناد بین المللی و حقوق داخلی کشور به عنوان حق مورد حمایت قرار گرفته و در کنوانسیون حقوق کودک به عنوان اصلی ترین سند جهانی در ارتباط با حقوق کودکان، کشورهای عضو کنوانسیون را متعهد به حمایت از هویت کودکان کرده است. همچنین مطابق اصل سوم اعلامیه جهانی حقوق کودک، کودک باید از بدو تولد صاحب نام و ملیت شود. در حقوق ایران هم تضمین هایی در قانون مجازات اسلامی و دیگر قوانین به منظور حفظ هویت کودک قرار داده شده است.
** با توجه به قوانین حوزه کودکان به چه دلیل مشکل هویت آنها در ایران همچنان وجود دارد؟
*** با این وجود به جهت خلاء های قانونی موجود، وضعیت کودکان بی هویت همچنان لاینحل باقی مانده است. برای مثال طبق قوانین کودکانی که پدرغیر ایرانی دارند تا 18 سالگی از دریافت تابعیت ایرانی محروم هستند و تنها پس از رسیدن به این سن فرصت دارند در مدت یک سال برای دریافت تابعیت ایرانی اقدام کنند.
** به چه دلیل این کودکان باید تا 18 سالگی همچنان بی هویت بمانند؟
*** زیرا براساس قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب 1385 خورشیدی، صرفاً زنانی که با مجوز ازدواج کرده اند، تحت شرایطی امکان دریافت مدارک هویتی برای فرزندشان دارند. حال آنکه بیشتر ازدواج های زنان ایرانی با مردان غیرایرانی، ازدواج های موقت و ثبت نشده و بدون مجوز است و از آنجا که اعطای تابعیت را به داشتن مجوز ازدواج موکول کرده اند، در واقع برای بخش عمده ای از این زنان تعیین تکلیف نشده است. بنابراین مشکل کودکان بی هویت ناشی از ازدواج مادر ایرانی و پدر خارجی آن هم مردانی از توابع افغانستان، عراق و کشورهای همسایه محسوب می شود. علاوه بر آن اجرای دستورالعمل هایی در خصوص طرح آمایش و اخذ کارت آموزشی برای کودکان بی هویت نیز با دشواری های بسیاری همراه است.
** با توجه به مشکلات کودکان بی هویت که شما به آن اشاره کردید، طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در چه وضعیتی به سر می برد؟
*** همه این مشکلات موجب شد که طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در مجلس شورای اسلامی مطرح شود و به جریان بیافتد اما با وجود گذشت چند سال از طرح آن، در زمان حاضر این طرح به بهانه ملاحظات امنیتی بلاتکلیف مانده است.
با تاکید بر حق انسانی همه کودکان بر هویت، همچنین به لحاظ مخاطره های جدی که بی هویتی برای کودکان و نیز جامعه به همراه دارد، ضرورت تصویب طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، پیش از هر گونه اقدام های حمایتی دیگر همچون تدوین دستورالعمل های مورد اشاره اهمیت و اولویت دارد. امید است که با به رسمیت شناختن حق اولیه کودکان بر هویت و نیز حق زنان بر انتقال تابعیت خود به کودکان خویش از بسیاری خلاء ها و محرومیت های موجود کاسته شود.