جامعه پویا-مشکلات اقتصادی بالطبع پیامدهای اجتماعی به دنبال دارد که بیشترین اثرگذاری آن را می‌توان در آرزوهای جوانان به عنوان منشا انگیزه در دستیابی به موفقیت جستجو کرد؛ چرا که آرزوها و اهداف افراد یکی از مکانیسم‌هایی است که می تواند بحران‌های اقتصادی را به مسائل و آسیب های اجتماعی تبدیل کند.
دوره دبیرستان دوره‌ای مهم برای جوانان است و تصمیماتی که دانش آموزان در این دوره اتخاذ می‌کنند، بر انتقال آنها به دوره‌ی بزرگسالی تأثیر به سزایی دارد. بنابر نتایج جدیدترین تحقیقات در این حوزه، دانش آموزانی که در دوره‌ی دبیرستان، آرزوهایی نظیر تحصیلات عالیه و بدست آوردن شغل خاصی را مد نظر داشته باشند- به گونه‌ای که کاملاً بر آن تمرکز داشته و دغدغه فکریشان باشد- به احتمال زیاد در دستیابی به هدف‌های دانشگاهی و شغلی خود در آینده موفق می‌شوند. گرچه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان متأثر از عوامل ذهنی متعددی است، لیکن بحران‌های اقتصادی، آرزوها و اهداف افراد را به‌ویژه آرزوی پول و ثروت را از حدود متعادل و متعارف آن خارج کرده و مسائل و آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در پی خواهد داشت.
ایستارهای ذهنی، تهدید یا فرصت؟
بالا رفتن سطح آرزوهای جوانان می‌تواند تأثیرات عمیق در یادگیریشان داشته باشد چرا که به عقیده "والبرگ" در یادگیری و هدایت آنها به واسطه انتخاب‌هایشان در زندگی آینده مؤثر است. این آرزوها که اشتیاق و انگیزه‌ی آنها برای رسیدن به اهداف است تأثیر معناداری هم بر دستیابی آموزشی، و هم بر نتایج زندگی آینده‌ی آنها در انتخاب شغل دارد. بدین ترتیب آرزوها و ایستارهای مادی و کسب ثروت می‌تواند افراد را به سمت مشاغلی سوق دهد که گرچه به لحاظ پرستیژ اجتماعی از سطح چندان بالایی برخوردار نیستند، لیکن به لحاظ درآمدی قابل توجه بوده و به همین ترتیب ایستارهای فرامادی و انسانی نیز آنها را به سمت مشاغل والایی رهنمون کند که میزان درآمد در درجه دوم اهمیت قرار دارد. نتایج تحقیق ایرج فیضی در سال ۱۳۹۶ حاکی از این است که آرزوی پول و ثروت آرزوی اول حدود یک چهارم از جوانان است و سایر آمال و آرزوها نظیر ازدواج موفق، داشتن زندگی خداپسندانه و … در اولویت‌های بعدی قرار دارند. این نتیجه زنگ خطری جدی در بروز رفتارهای نابهنجار اجتماعی و اخلاقی است و می‌تواند در آینده جامعه را با بحران‌های قابل تأمل در زمینه تشکیل خانواده، افزایش تنش‌های اجتماعی و خانوادگی، بالارفتن میزان طلاق و کاهش سطح ارزشهای انسانی و فرامادی روبرو کند.
سودآوری مشاغل غیر مولد به عنوان یکی از شاخص‌های بحرانی اقتصاد باعث شده تا به تعبیر ناصر فکوهی طبقه‌ای نوکیسه در ایران شکل بگیرد که با تنزل سطح آرزوهای این قشر، یکی از خصیصه‌های کلیدی فرهنگ فقر نیز شکل بگیرد که این فرهنگ فقر می‌تواند در مواردی تشدید کننده بسیاری از شرایط وخیم اقتصادی و اجتماعی بوده و سطح کنش‌های منطقی و انسانی در جامعه را تقلیل دهد.
نتایج پژوهش‌های اخیر نشان از روند فزاینده تأکید جامعه بر اهمیت پول دارد و این در حالیست که جوان ایرانی در دهه شصت و در شرایط وخیم اقتصادی بواسطه بروز جنگ تحمیلی، از کمترین میزان انحرافات اجتماعی برخوردار بوده و حس نوع دوستی به عنوان یکی از انگیزه‌های اصلی آنها در انتخاب شغل مورد نظرشان در شرایط جنگ و پس از آن بوده است. تهدیدی که می‌توانست این قشر جوان و نیروی انسانی ضروری برای توسعه جامعه را با چالش روبرو کند تحت شرایط منحصر به فردی متناسب با شرایط روز به فرصتی اساسی در رشد و شکوفایی آنها منجر شد.
آرزوها، شیرازه‌ای که زندگی را می‌سازند
آرزوهای دانش آموزان می‌تواند در پیشرفت تحصیلی آنها مؤثر بوده بر یادگیری آنها تأثیر گذار باشد؛ چرا که چگونگی آماده شدن برای انتخاب‌های زندگی آینده با همان آرزوها ممکن می‌شود. آرزوها همانند چسبی فرایند آموزشی و بعد از آن در انتخاب شغل مراحل زندگی فرد را به همدیگر متصل می‌کند. در پس هر آرزویی، هدف و همتی بلند نهفته است، که به جوانان بینشی می‌دهند که در نتیجه‌ی آن از خودشان، مدرسه شأن و نقشی که در جامعه و مدرسه دارند، درک بهتری پیدا کنند. نتایج جدیدترین تحقیقات در زمینه ایستارهای جوانان نشان می‌دهند که آرزوها به عنوان یک متغیر واسطه‌ای، می‌توانند باعث تأثیر بر طبقه اجتماعی شده و فرد را در دستیابی به موقعیت‌های شغلی و تحصیلی ضروری در جهت رشد و شکوفایی جامعه هدایت کنند.
از آنجایی که انسان‌های بزرگ معمولاً دارای آرزوهای بزرگ نیز هستند بالا بردن ظرفیت روانی در جوانان نیز می‌تواند آنها را آماده پذیرش شرایط جدید کند که فارغ از پایگاه اقتصادی و اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار باشند.
تب دکتر و مهندس شدن، ذهن بسیاری از والدین و دانش آموزان را از دیرباز تا امروز به خود مشغول کرده و این مسئله باعث شده است تا گرایش آنها به انتخاب رشته‌های علوم تجربی و ریاضی بیشتر شود. به هر تقدیر باید حقیقت را پذیرفت که مهم‌ترین مسئله در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان، خواست و علاقه و به تعبیری آرزوهای آنها در آینده است و به اجبار نمی‌توان دانش آموزان را به ادامه تحصیل در رشته‌ای مغایر با خواسته شأن سوق داد. این اقدام در دراز مدت آسیب‌های جدی را به همراه داشته، موجب بر هم خوردن نظم ذهنی آنها شده و با توجه به بحران‌های اقتصادی، سرخوردگی از آمال و آرزوهای شغلی را در اثر فراموشی، به خشم و سرکشی بدل می‌کند.
بنابر نظر فرامرز رفیع پور، جامعه شناس و استاد دانشگاه، در شرایط اقتصادی و اجتماعی مستحکم و پایدار، آرزوهای انسان‌ها از طریق هنجارها تنظیم و محدود شده و با از هم پاشیدگی هنجارها و از بین رفتن کنترل آرزوها، آنومی یا یک وضعیت آرزوهای بی حد و حصر به وجود می‌آید. از آنجا که این آرزوهای بی حد طبعاً نمی‌توانند ارضا و اشباع شوند، در نتیجه، یک وضعیت نارضایتی اجتماعی دائمی پدید می‌آید که این نارضایتی در جریان‌های اقدامات اجتماعی منفی) نظیر خودکشی، اقدامات جنایی، طلاق و غیره) ظاهر می‌گردد.
اقتصاد کشور ما در چند سال اخیر به طور توأمان، هم در وضعیت رکودو هم رونق در کلیت اقتصاد در بخش غیر مولّد بوده است. به گونه‌ای که به گواهی شاخص‌های مختلف اقتصادی یکی از بحرانی‌ترین شرایط خود را می‌گذراند؛ شرایطی که بنابر گزارش‌های بانک جهانی رکود، بیکاری، تورم، شرایط نامناسب کسب وکار و ورشکستگی از جمله مختصات آن است.
بدین ترتیب آگاهی یافتن و تمرکز بر آرزوهای دانش آموزان و عوامل مؤثر بر آن می‌تواند گره گشا بسیاری از موضوعات مرتبط با مسائل اجتماعی کشور باشد، چرا که آرزوهای شغلی و تحصیلی دانش آموزان، به نوعی، تبلور ارزشهای انسانی و اخلاقی در حال شکل گیری جامعه است. اینکه خواسته‌ها و تمایلات در راستای نیازهای بومی جامعه باشد یا خیر؛ جنس آرزوهای شغلی و تحصیلی دانش آموزان، از نوع مشاغل تولیدی و کارآفرین است یا از جنس شغل‌های واسطه‌ای و کاذب، از جمله مواردی است که می‌تواند مسئولان ذیربط را در دستیابی و هدایت جوانان به آرزوهای والا در راستای کنترل و نظم شرایط اجتماعی با سیاستگذاری صحیح یاری کند.
منبع: ایرنا