جامعه پویا-«داریوش بیات نژاد» مدیر کل سازمان بهزیستی استان تهران با بیان اینکه در دوسال اخیر نسبت به سال‌های گذشته شرایط برای متقاضیان فرزندخواندگی بسیار آسان‌تر شده است، گفت: بحث طولانی بودن طرح فرزند خواندگی مربوط به سازمان بهزیستی نیست و این نهاد به دنبال آن است که در کوتاه‌ترین زمان ممکن بستر فرزند خواندگی را فراهم کند و واگذاری به سرعت انجام شود زیرا فرد اگر در نهاد خانواده قرار بگیرد، در شرایط بهتری می‌تواند پرورش، تربیت و آموزش پیدا کند.
برخی از خانواده‌ها به دلایل مختلف از داشتن فرزند محروم هستند به همین سبب به دنبال راه چاره‌ای هستند تا بتوانند فرزندی داشته باشند. یکی از این راه‌ها «فرزندخواندگی» است که در آن سرپرستی کودکان و خردسالان بدون سرپرست را بر عهده می‌گیرند. مقوله‌ای که افراد در گذشته به آن گرایش کمتری داشتند و کمتر خانواده‌ای حاضر می‌شد کودکی را به عنوان فرزند خود قبول کند اما در زمان حاضر شاهد این هستیم که متقاضیان فرزندخواندگی نسبت به قبل افزایش یافته است.
با توجه به این مهم پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره موانع و مشکلات فرایند فرزند خواندگی و برنامه‌های سازمان بهزیستی به منظور تسهیل روند فرزند خواندگی با «داریوش بیات نژاد» مدیر کل سازمان بهزیستی استان تهران به گفت و گو پرداخت.
متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید:
* شرایط برای متقاضیان فرزندخواندگی در کشور به چه شکل است؟
بیات نژاد: در یکی ۲ سال اخیر نسبت به سال‌های گذشته شرایط برای متقاضیان فرزندخواندگی بسیار آسان‌تر شده است. البته سازمان بهزیستی و افرادی که در حوزه قوه قضائی هستند در درجه اول چیزی که در تصمیم‌های آنها باید مورد توجه و عنایت ویژه قرار گیرد آینده و خوشبختی بچه‌هاست که در پناه سیستم قرار می‌گیرند؛ یعنی باید دغدغه و مصلحت آینده آنها بیش از هر چیزی برای سازمان بهزیستی مهم باشد. آن تعداد از بچه‌هایی که در مراکز شبانه روزی و شیر خوارگاه پذیرش می‌شوند، ۲ دسته هستند برخی از آنها فاقد سرپرست هستند و هویت مشخصی ندارند و یک بخش از بچه‌ها، خانواده دارند اما به دلایلی مانند بیماری، آسیب و ناهنجاری، ممکن است به صورت موقت سازمان بهزیستی مسؤولیت نگهداری آنها را به عهده بگیرد. بنابراین آن بخش از بچه‌هایی که خانواده دارند تنها وقتی که دلایل روشن و مشخصی با نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و با تأیید مقام‌های قضائی وجود داشته باشد والدین سلب صلاحیت می‌شوند و آن موقع امکان واگذاری به وجود می‌آید. از این رو تنها یک درصد از بچه‌های که فاقد سرپرست هستند به هر دلیل امکان واگذاری آنها وجود دارد. بنابراین پروسه واگذاری فرزند از طرف سازمان بهزیستی تسهیل شده و مصلحت، خوشحالی و آرامش نهاد خانواده برای سازمان مورد توجه بوده است.
* آیا قانون‌های پیچیده در بحث فرزند خواندگی موجب دلسردی متقاضیان نمی‌شود؟
بیات نژاد: مجموعه قوانین و مقرراتی که وجود دارد به گونه‌ای نیست که آن بخش از خانواده هایی که متقاضی فرزند خواندگی هستند دلسرد شوند و اگر در مسیر فرآیند کار، تأخیری به وجود می‌آید دلایل مختلفی دارد که عمده ترین آنها، خواست خود متقاضیان است. در واقع یکی از مشکل‌های واگذاری را خود متقاضیان ایجاد می‌کنند زیرا بیشتر متقاضیان فرزند دختر زیر ۲ سال و فاقد هر نوع بیماری درخواست می‌کنند این در حالی است که تعداد بچه‌ها خیلی کمتر از تعداد متقاضیان هستند. این از دلایلی است که فرآیند تحویل و اقدام فرزند خواندگی را طولانی می‌کند. بنابراین بحث طولانی بودن طرح فرزند خواندگی مربوط به سازمان بهزیستی نیست و به هیچ عنوان عملکرد این نهاد این موضوع را در پی نخواهد داشت به دلیل اینکه بهزیستی به دنبال آن است که در کوتاه‌ترین زمان ممکن پس از اینکه شرایط از همه جهت مورد ارزیابی قرار گرفت، بستر فرزند خواندگی را فراهم کند و واگذاری در سریع‌ترین زمان انجام شود زیرا بچه اگر در نهاد خانواده قرار بگیرد، در شرایط بهتری می‌تواند پرورش، تربیت و آموزش پیدا کند.
* بهترین برهه برای فرزندخواندگی چه سنی است؟
بیات نژاد: فرایند شکل گیری شخصیت در هر فردی در سن پایین است اگر در این سنین مقوله فرزند خواندگی فراهم شود به لحاظ پذیرش آداب و رسوم و اخلاق آن خانواده که بچه را پذیرش می‌کنند و از جهت آموزش و تربیت بهتر است.
* در زمان حاضر تعداد متقاضیان فرزند خواندگی به چه میزان است؟
بیات نژاد: تعداد متقاضیان فرزند خواندگی بسیار زیاد است، اکنون به طور تقریبی ۲ هزار و ۸۰۰ خانواده در نوبت فرزند خواندگی هستند و در مقابل تعداد کودکان در مراکز شبانه روزی خیلی کمتر از این میزان تقاضاست که امکان واگذاری همه آنها در هم شرایط فعلی وجود ندارد.
* آیا روند فرزند خواندگی برای دختران مجرد با مشکل و مانعی روبرو است؟
بیات نژاد: در ارتباط با واگذاری فرزند به دختران مجرد قانونی وضع شده است که دختران مجرد بالای ۳۰ سال می‌توانند درخواست پذیرش فرزند بدهند و چنان چه از نظر شرایط تحصیلی، سلامتی، جسمی، روحی و روانی، اقتصادی و اجتماعی مشکلی نداشته باشند و سازمان پزشکی بهزیستی و قضات صلاحیت فرزند پذیری آنها را تأیید کنند، امکان واگذاری بچه به آنها وجود دارد و در فرآیند فرزندخواندگی آنها مانع خاصی وجود ندارد و شرایط تسهیل شده است و هیچ مشکلی نیست.
* ایران در مقوله فرزندخواندگی در مقایسه با دیگر کشورها دارای چه جایگاهی است؟
بیات نژاد: استحکام نهاد خانواده و همین طور فلسفه تشکیل زندگی مشترک به لحاظ باورهای فرهنگی به ویژه باورهای مذهبی و دینی در ایران غنی است. همچنین تعداد متقاضیان فرزند خواندگی در کشور و احساسات افرادی که در این مسیر قدم بر می‌دارند، در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر در شرایط خوب و بهتری قرار دارد.
* سازمان بهزیستی برای گسترش و ارتقای پذیرش فرزندخواندگی چه برنامه‌هایی دارد و چه اقدام‌هایی انجام داده است؟
بیات نژاد: سازمان بهزیستی کارهای فرهنگی و کارهای شناختی انجام می‌دهد. به همین دلیل روز به روز به تعداد داوطلبان فرزندخواندگی بیشتر می‌شود. در واقع سازمان بهزیستی بچه‌ها را در مراکز شبانه روزی و شیر خوارگاه پذیرش می‌کند و در آنجا تیم تخصصی از مددکار اجتماعی، روانشناس، مشاور، مشاور حقوقی، پزشک و پرستار حضور دارند و بچه‌ها را از همه جهت مورد بررسی قرار می‌دهند.
سازمان بهزیستی در تلاش است متقاضیان را متقاعد کند که به بچه‌های بیمار توجه ویژه ای داشته باشند و آنها را به عنوان فرزند بپذیرند و روند درمان آنها را ادامه دهند. از این طریق متقاضیان کمتر شده و کمکی به این بچه‌ها می‌شود. از طرفی دیگر از لحاظ مالی به سازمان بهزیستی خدمت بزرگی می‌کنند زیرا با وجود کمک و حمایت دولت، خیرها و افراد نوع دوست این سازمان با محدودیت مالی زیادی به ویژه برای بحث درمان بچه‌های بیمار مواجه است. بنابراین سازمان بهزیستی برای جلب رضایت و ترغیب این خانواده ها برنامه‌های زیادی در دستور کار قرار دارد.
همچنین در حال گفت و گو با مقام‌های قضائی هستیم که آن بخش از بچه‌هایی که والدین آنها به دلایلی برای نمونه دچار بیماری صعب العلاج یا واگیر، اعتیاد و … هستند و برای سازمان بهزیستی محرز شده است که شرایط و صلاحیت نگهداری بچه ندارند، این بچه‌ها را از آن خانواده‌ها گرفته و اگر این مساله به سرانجام برسد شاید بتوان خواسته طیف بیشتری از متقاضیان فرزندخواندگی را برآورده کرد. البته این مستلزم بررسی جامع و کامل‌تری بوده و با توجه به حساسیت حوزه قضائی ممکن است، فرآیند طولانی شود.
*برای خدمت به بچه‌های بی سرپرست مردم چه کمکی می‌توانند به این بچه‌ها و سازمان بهزیستی انجام دهند؟
بیات نژاد: در کنار فرزندخواندگی که یک دوره ۶ ماهه است و پس از این مدت که بررسی‌های کارشناسی صورت گرفت، بچه را برای نگهداری به متقاضیان می‌دهند، باید امین موقت آنها باشند؛ یعنی بچه‌هایی که به هر دلیل سرپرست و خانواده مناسبی که به درستی از آنان نگهداری، مراقبت و پرورش کنند، ندارد، مردم می‌توانند در این باره به شکل موقت، یک یا ۲ سال یا ۱۰ سال از این بچه‌ها حمایت کنند.