جامعه پویا-همانظور که انسان دچار بیماریهای جسمی می شود ممکن دچار بیماری های روانی شود.این بیماری ها در دروان کودکی و نوجوانی همانند دوران بزرگسالی شایع است.شناخت و آگاهی از چنین بیماری هایی باعث می شود آنها سریعتر شناسایی و برای درمان آنها اقدام شود.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند، آدم‌هایی که از مشکلات روانی رنج می‌برند، ممکن است از زمان نوزادی‌شان علائم و نشانه‌های خاصی از خود بروز می‌دادند. در حقیقت، امروزه متخصصانی وجود دارند که قادر هستند از بدو تولد تا سه سالگی به سلامت روانی کودکان کمک کنند. تعیین اینکه آیا مشکلات رفتاری کودک بخشی از فرایند رشد اوست یا نشانه مشکل سلامت روان، می تواند کاری دشوار باشد. در ادامه این نوشتار با مهمترین نشانه های بیماری های روانی کودکان آشنا می شویم:
میگنا نوشت:سازمان بهداشت جهانی (The World Health Organization)، تخمین زده است که 2 تا 10 هزار کودک از یک اختلال روانی رنج می برند که در هر مرکز کنترل بیماری و پیشگیری از آنها (Disease Control and Prevention) ، پنج کودک بیمار (دچار اختلالات روانی) در سنین 3 تا 17 سال هستند که با اطلاعات زیر می توانید به کاملا متوجه شوید.
کمبود توجه / اختلال بیش فعالی:6.8%
اختلال رفتاری یا شخصیتی:3.5 %
اضطراب :3% افسردگی:2.1 %
اوتیسم و اختلال طیف اوتیسم:1.1 %
خودکشی می تواند نتیجه این اختلالات روحی و سایر عوامل باشد به همین ترتیب خودکشی دومین علت مرگ در نوجوانان است. در میان جوانانی از این مشکلات رنج می برند.
مؤسسه ملی سلامت روان آمریکا به والدین توصیه می‌کند در صورت تداوم برخی علائم به مدت چندین هفته و ایجاد تداخل در زندگی روزانه کودک، لازم است با یک روان شناس بالینی مشورت شود.
برخی علائم هشداردهنده بیماری روانی عبارتند از:
- کمترین علاقمندی به کارهای که سایرین از آن لذت می‌برند.
- کم انرژی و بی حال بودن.
- سکوت و حرف نزدن
- خواب بیش از حد زیاد یا کم.
- رفتارهای خودآزاردهنده.
- ورزش یا رژیم بیش از حد مفرط.
- افکار خودکشی.
- رفتارهای پرخطر یا مخرب.
نکته: تشخیص تغییرات طبیعی ای که کودک به عنوان مراحل رشد طی می کند، از نشانه هایی که به عنوان نشانه های اختلالات روحی روانی شناخته می شوند، بسیار مشکل است.
کودکان ممکن است احساس اضطراب، استرس، و حتی افسردگی را تجربه کنند؛ با این حال، تشخیص مشکلات روانی در نوزادانی که هنوز نمی‌توانند در مورد افکار و احساسات‌شان صحبت کنند، بسیار دشوار است. بسیاری از رفتارهای خاص، عوامل محیطی و هم‌چنین سابقه خانوادگی می‌توانند خطر مواجهه نوزادان با چالش‌های روانی را در آینده افزایش دهند.
اگر والدین از قرار داشتن نوزادشان در معرض خطر ابتلا به بیماری روانی آگاه باشند و بتوانند شرایط را درک کنند، نیمی از راه را برای کمک به وضعیت کودک‌شان طی کرده‌اند.
چرا شناسایی این بیماری ها برای والدین سخت است؟
متاسفانه بسیاری از والدین علائم و نشانه های بیماری روانی را در کودکان نمی شناسند. حتی اگر این علائم را بشناسید، باز هم خیلی سخت است که این علائم را از رفتار طبیعی کودک تشخیص دهید. هر کودکی ممکن است برخی از این علائم را نشان دهد.
تعریف اختلال های روانی
منظور از اختلال روانی رفتاری است که:
1-موجب رنج و پریشانی شخص شود(مانند وسواس)
2-با ناتوانی و معلولیت همراه باشد(مانند عقب ماندگی ها)
3-روی عملکرد فرد تاثیر منفی بگذارد و باعث بروز مشکل در زندگی شخصی می شود(مانند افسردگی که باعث بوجود آوردن مشکلات متعدد میشود)
از بين اين نشانه‌ها مي‌توان به احساس غمگيني و درون‌گرايي و كم حرف شدن به مدت دو هفته يا بيشتر اشاره كرد كه علامت افسردگي است وهمچنين احساس ترس و نگراني كه در فعاليت‌هاي روزانه اختلال ايجاد مي‌كند و علامت اضطراب است.
متخصصان مركز پزشكي مايوكلينيك تاكيد كرده‌اند كه اين فهرست در واقع به كاهش شكاف بين كودكان مبتلا به اختلالات و كودكاني كه واقعا تحت درمان قرار مي‌گيرند، كمك خواهد كرد.
به گزارش مجله آنلاين لايوساينس، اين متخصصان خاطرنشان كردند: از آمارهاي ثبت شده چنين برمي‌آيد كه از هر 4 كودك مبتلا به اختلالات رواني سه كودك از جمله آنهايي كه به اختلال نقص توجه ناشي از بيش‌فعالي (ADHD)، اختلال دو قطبي و اختلالات تغذيه‌اي مبتلا هستند، بيماريشان تشخيص داده نمي‌شود و مراقبت‌هاي پزشكي مورد نيازشان را دريافت نمي‌كنند.
به اين ترتيب با در اختيار داشتن اين فهرست، والديني كه متوجه هر يك از اين علايم در فرزندان خود مي‌شوند موظف هستند كودك خود را نزد يك روان شناس یا متخصص روانپزشكي اطفال ببرند و هر چه زودتر براي درمان، اقدام نمايند.
دكتر پيتراس.جنسن. استاد روانپزشكي در مركز تخصصي مايوكلينيك در اين باره تصريح كرد: شناسايي يك اختلال رواني در سالهاي نخست زندگي امكان درمان زودتر را فراهم ساخته و در نتيجه موجب مي‌شود كه نتايج درمان، موثرتر شود.
اين 11 نشانه هشداردهنده كه فهرست آنها در مجله اطفال منتشر شده عبارتند از:
ـ احساس غمگيني خيلي زياد و درون‌گرايي و كم‌حرفي به مدت دو هفته يا بيشتر .
ـ تلاش جدي براي آسيب رساندن به خود يا اقدام به خودكشي و يا برنامه‌ريزي براي اين اقدام.
ـ بروز ناگهاني ترس بدون دليل كه گاهي با تند شدن ضربان قلب يا سريع شدن تنفس همراه است.
ـ شركت در درگيري‌ها و زد و خوردهاي متعدد با استفاده از اسلحه يا گرايش به زدن آسيب جدي و خطرناك به ديگران .
ـ رفتارهاي شديد، تند و غيرقابل كنترل كه به خود كودك يا ديگران آسيب برساند.
ـ نخوردن غذا يا پرت كردن آن و يا مصرف زياد ملين‌ها با هدف كاهش وزن .
ـ نگراني‌ها و ترس‌هاي شديد كه فعاليت‌هاي روزانه را مختل كند .
ـ دشواري شديد در تمركز يا بروز بي‌قراري كه ممكن است كودك را به خطر بيندازد و يا روي بازده تحصيلي او تاثير منفي بگذارد.
ـ گرايش به مصرف دارو يا الكل.
ـ نوسانات خلقي شديد كه موجب بروز مشكلات در روابط شود .
ـ تغييرات فاحش و شديد در رفتار يا شخصيت كودك .
تشخیص بیماری های روانی در کودک بسیار مشکل است، چرا که اغلب کودکان در ابراز احساسات خود دچار مشکل هستند و رشد و نموشان با یکدیگر فرق دارد. بنابراین با مشاهده هر يك از اين علائم و نشانه‌ها، والدين بايد براي تشخيص صحيح اختلال رواني هر چه زودتر به روان شناس كودكان مراجعه نمايند چون هرگونه اهمال و بي‌توجهي عواقب شديد و جبران‌ناپذيري را در پي خواهد داشت.
متاسفانه بسیاری از والدین علائم و نشانه های بیماری روانی را در کودکان نمی شناسند. حتی اگر این علائم را بشناسید، باز هم خیلی سخت است که این علائم را از رفتار طبیعی کودک تشخیص دهید. هر کودکی ممکن است برخی از این علائم را نشان دهد.
علائم بیماری روانی در کودکان
1- تغییر خلق و خو: احساس غمگینی که بیشتر از دو هفته طول بکشد و یا خلق و خوی بسیار نامتعادل که باعث بروز مشکلات در روابط خانوادگی و یا اجتماعی گردد.
2- احساسات افراطی: احساس ترس شدید و بدون علت که مانع از فعالیت های عادی روزانه کودک می شود. گاهی اوقات این احساس ترس همراه با افزایش ضربان قلب و سرعت تنفس رخ می دهد.
- تغییرات رفتاری: این تغییرات شامل تغییرات رفتاری و شخصیتی خارج از کنترل می باشد. غالبا دعوا کردن، استفاده از اسلحه و تمایل به صدمه زدن به دیگران همه از علائم هشداردهنده می باشند.
4- اشکال در تمرکز ذهنی: این مشکل باعث کاهش یادگیری کودک در مدرسه می شود.
5- کاهش وزن بی دلیل: کاهش ناگهانی اشتها، استفراغ مکرر و یا استفاده از داروهای ملین ممکن است ناشی از اختلالات غذا خوردن باشد.
6- آسیب جسمی: برخی اوقات بیماری های روانی منجر به بروز افکار خودکشی و صدمه به خود و دیگران می شود.
7- مصرف مواد مخدر: برخی کودکان از مواد مخدر و یا الکل برای مقابله با این احساسات استفاده می کنند.
*اختلال های روانی شایع در کودکان
1-عقب ماندگی ها
ممکن است هوش آنها کمتر از حد طبیعی باشد یا دچار علائم عقب ماندگی ذهنی یا جسمی شدید متوسط یا خفیف باشند.
2-افسردگی
شایع ترین مشکل در جهان است که در سنین مختلف مشاهده می شود.
علائم بارز آن:
*احساس غم، حالت بغض یا زودبه گریه افتادن
*کاهش علاقه یا لذت
*اختلال خوردن(کم خوری یا پرخوری)
*اختلال در خوابیدن(پرخوابی یا کم خوابی)
*کاهش انرژی یا احساس خستگی
*کندی روانی حرکتی یا احساس خستگی
*اشکال در تمرکز –تفکر حافظه و تصمیم گیری
*احساس بی ارزشی-گناه یا عذاب وجدان
*منفی بافی و ناامیدی از زندگی
3- اختلال کمبود توجه و بیش فعالی(ADHD):
این اختلال شامل چند جزء می باشد، از جمله: به سختی توجه و تمرکز کردن بر چیزی، فعالیت بدنی بیش از حد و رفتار پیش بینی نشده. آمارها نشان می دهد که تقریبا 10درصد دانش آموزان ابتدایی با این مشکل مواجه هستند.
علائم بیش فعالی :
-بی توجه و بی دقت است ،کارها را نیمه کاره رها می کند.
-نمی تواند با دقت گوش دهد .
-مرتب نیست :وسایل خود را گم می کند.
-از انجام تکالیف مدرسه متنفراست
-فراموشکار است سریع حواسش پرت می شود.
-بی قرار و ناارام است نمی تواند بی سرو صدا کاری رانجام دهد
-معمولا در حرکت است زیاد حرف می زند.
-نمی تواند منتظر نوبت شود قبل از اینکه سوال شود جواب می دهد –حرف دیگران را قطع می کند.
4-وسواس
یکی از بیماری های اضطرابی که افکار مزاحم ،ناخواسته و آزاددهند مرتب و مکرر به ذهن فرد وارد میشود و اوباید برای رهایی کاری انجام دهد مانند شستن و مرتب کردن.
وسواس دونوع است: عملی و فکری
عملی مانند : آب کشیدن و کنترل کردن .
فکری: مانند فکرکردن به یک موضوع و مانند آن
5-اضطراب جدایی
-جدایی از والدین هنگام رفتن به مدرسه
-جدای از والدین هنگام خوابیدن
-ترس کودک از اینکه والدینش را ازدست بدهد و اوراتنها بگذارند.
6-تیک
منظور حرکات یا صداهای غیرارادی-ناگهانی- سریع –تکراری و ناهماهنگ
تیک های حرکتی مانند چشمک زدن-بالاانداختن شانه-درهم کشیدن صورت
تیک های صوتی مانند سرفه کردن-غرغرکردن- فین کردن
معمولا این تیک ها در موقعیت های فشار و استرس و اضطراب شدید میشود ولی هنگام خواب و استراحت یا زمانی که فرد مشغول فعالیت خاصی می باشد از بین می رود.
7-شب ادراری یا بی اختیاری ادرار
ممکن است ارادی یا غیرارادی باشد.اگر بعداز 5سالگی دچار بی اختیاری ادرار شود حتما باید توسط پزشک درمان شود.
8-لکنت زبان
اگر تکلم روانی به هم بخورد به صورت های مختلف خود را نشان می دهد مانند تکرار صداها-طولانی کردن صداها-مکث داخل کلمات
بهترین راه درمان گفتار درمانی است که باید به موقع انجام شود.
ترس-هیجان-استرس باعث می شود که لکنت شدید تر شود.
9- اوتیسم:
اوتیسم یکی از مشکلات جدی و اختلالات نافذ رشد کودکان می باشد که در اوایل کودکی (معمولا قبل از سه سالگی) ظاهر می شود. گرچه علائم و شدت این بیماری در کودکان متفاوت است، اما اوتیسم بر قابلیت ارتباط و تعامل با دیگران اثر می گذارد.
10- مشکلات دلبستگی
ایجاد احساس دلبستگی یا تعلق به والدین و سایر عزیزان یکی از مراحل طبیعی در دوران نوزادی است. این دلبستگی‌ها حسی از امنیت را برای نوزاد فراهم می‌سازند و در ایجاد اعتماد به نفس و مهارت‌های مقابله‌ای برای آینده به آنها کمک می‌کنند.
دلبستگی هنگامی شکل می‌گیرد که نوزاد دائما در معرض نوازش، راحتی، و مراقبت باشد هم‌چنین، هنگامی که نیازهای‌شان برآورده می‌شوند، و احساس امنیت، محافظت، و دوست داشته شدن می‌کنند.
ایجاد دلبستگی سالم و قوی نخستین مرحله برای یادگیری عشق ورزیدن و اعتماد کردن به دیگران و هم‌چنین ایجاد آگاهی از احساسات و نیازهای سایر آدم‌ها است. این مرحله راه را جهت ایجاد و حفظ روابط سالم با دیگران در تمام طول زندگی هموار می‌کند. در صورتی که نوزاد نادیده گرفته شود یا آزار ببیند، از یک پرستار به پرستار دیگر دست به دست شود، از والدین‌اش جدا بیفتد یا هنگامی که والدین (احتمالا به دلیل افسردگی یا بیماری) از لحاظ عاطفی و هیجانی سرد و بی‌احساس باشند، ممکن است دلبستگی به طور کامل در نوزاد تشکیل نشود یا دچار اختلال شود. مشکلات دلبستگی می‌توانند تا سنین بزرگسالی همراه فرد باشند، و باعث ایجاد بسیاری از چالش‌های روانی برای وی شوند.
11- اختلالات غذا
رواج این اختلال در کودکان کم است، اما افزایش سن، ریسک ابتلا به آن را بالا می برد. بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) ۱ درصد از مردان و زنان ۱۵ تا ۲۴ ساله را تحت تاثیر خود قرار می دهد و پر خوری عصبی (بولیمیا) ۳ درصد از جوانان کانادایی را درگیر خود می کند. این اختلال باعث می شود که فرد تصویری تحریف شده از بدن خود را در ذهنش مجسم کند و برنامه های مضری برای غذا خوردن و وزن خود بچیند که سر و کله زدن با آن ها بسیار دشوار است.
12- واکنش‌های بیش از حد نوزاد
نحوه و میزان واکنش نوزاد به سایر آدم‌ها، محرک‌های خارجی، و حتی نیازهای شخصی‌شان پیام مهمی برای متخصصان به همراه دارد. بعضی از نوزادان بیش از حد به همه چیز واکنش نشان می‌دهند. این گونه نوزادان به شدت توجه و مراقبت زیادی از والدین‌شان طلب می‌کنند. به هر دلیل، این نوزادان در مقایسه با دیگران، آن‌چنان ساکت و آرام نیستند. با اینکه این علائم ممکن است فقط حساسیت‌های زودگذر یا حتی خصوصیات شخصیتی دائمی باشند، در برخی موارد می‌توانند نشانه‌هایی از بروز چالش‌های روانی در آینده باشند.
نشانه‌هایی که بر واکنش بیش از حد نوزاد دلالت می‌کنند، عبارت هستند از:
الف. گریه فوری
ب. درخواست مداوم و حریصانه غذا
پ. عادات به شدت نامناسب خواب
ت. ناتوانی در خود تسکینی
ث. وجود تنش‌های مداوم در ماهیچه‌ها
ج. نشان دادن واکنش‌های شدید هنگام ناراحتی
چگونه والدین می توانند به کودک خود کمک کنند؟
- کودک شما بیشتر از هر زمانی به حمایت و پشتیبانی شما نیاز دارد.
- قبل از تشخیص بیماری روانی کودک، والدین و کودک معمولا احساس درماندگی، خشم و ناامیدی می کنند.
- از روانپزشک بخواهید به شما کمک کند که چگونه با تغییرات رفتار کودک خود کنار بیایید.
- راه هایی را برای آرامش خاطر و شادی خود و کودکتان پیدا کنید. - از توانایی های کودک خود تعریف کنید.
- راه های کنترل استرس را یاد بگیرید و با استفاده از آنها، آرامش خود را حفظ کنید.
- برای موفقیت کودک در مدرسه، به معلم کودک و مشاور مدرسه، بیماری کودک خود را بگویید.
- برای موفقیت کودک خود می توانید با کارکنان مدرسه راجع به یک برنامه آموزشی برای کودک بیمار خود صحبت کنید.
- اگر شما نگران وضعیت سلامتی کودک خود هستید، حتما از مشاوره یک روان شناس و روانپزشک کودک کمک بگیرید.
- از هر گونه ترس و یا خجالت کشیدن دوری کنید تا بتوانید کودک خود را درمان کنید.
اگر کودک بیماری روانی داشت، چه کنیم؟
اگر شما فکر می کنید کودکتان دچار یکی از بیماری های روانی گردیده است، با روان شناس یا روانپزشک کودکان مشورت کنید. با معلم مدرسه و یا مشاور با دوستان نزدیک او صحبت کنید و ببینید که آیا آنها متوجه تغییر رفتار کودکتان شده اند یا نه؟
رفتار کودک را برای روانشناس یا روانپزشک کودک بازگو کنید.
درمان بیماری های روانی در کودکان
1- روان درمانی: صحبت درمانی(مشاوره) و یا رفتار درمانی(مثل بازی درمانی و قصه درمانی و ایفای نقش و....) جزو روان درمانی می باشد. در طی روان درمانی، کودک ممکن است خلق و خو، احساسات، افکار و رفتار خود را بشناسد. روان درمان به کودک کمک خواهد کرد که به این شرایط روحی خود پاسخ مناسب بدهد.
*درمان شناختی رفتاری:
به نوجوانان کمک می کند تا الگوی رفتاری و رفتاری که برای سلامت روحی شان مناسب نیست را شناسایی کنند و آن را تغییر دهند.
2- خانواده درمانی: به شما کمک می کند تا ببینید که به عنوان خانواده چه کاری از دست تان بر می آید تا برای کودک تان در طی دورانی که به بیماری روحی مبتلا است بکنید.
3- مداخلات آموزشی: می تواند راه های مدیریت زمان در کلاس درس را به کودک تان آموزش دهد.
4- دارو درمانی: پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای کودک تجویز کند، برخی از این داروها شامل: محرک ها، ضدافسردگی ها، ضد اضطراب ها، ضد روان پریشی و ثابت کننده خلق و خو می باشند.
حرف آخر درباره مشکلات روانی کودکان:
تشخیص زود هنگام مشکلات روانی و دسترسی به خدمات مناسب دو نکته بسیار مهم برای پیشگیری از این مشکل هستند. مطالعات نشان می دهند که درمان سریع منجر به بهبود این علائم می شوند.