زنان در بازی تاج و تخت؛ از آلا صالح تا جمیله بوپاشا

جامعه پویا-زنان زیادی در طول تاریخ، خود را در قدرت سیاسی و سرنوشت تاریخی ملت خود شریک کردند، این شراکت یا از طریق ساز و کار قانونی مانند به ارث بردن تاج و تخت بود یا از طریق انقلاب و براندازی نظام سیاسی کهنه و بر پا کردن نظام سیاسی جدید. آلا صالح، دختر دانشجوی ۲۲ ساله سودانی که این روزها تبدیل به نمادی از انقلاب سودان علیه عمرالبشیر شده است، نمونه ای از زنان تاریخ ساز گروه دوم است؛ زنان انقلابی!

امید سلیمی بنی: آوازه آلا صالح، دختری با لباس سفید، به سان فراعنه مونث تاریخی مصر، از مرزهای قاره سیاه گذشته و در سراسر دنیا پیچیده است. زنی که پیداست تمام نمادهای کهن و سنتی مردمی تاریخی را با خود به همراه دارد؛ لباس سپید کتان، مخصوص فراعنه مونث مصر، انگشت سبابه که رو به آسمان است و در اسطوره ها به دست خدایان مشهور شده، گوشواره های بزرگ دایره با نماد خدای خورشید مصر باستان  که در تزئین اجساد مومیایی باستانی مصر دیده می شود و لحنی آتشین، به سان بزرگترین خطابه پردازان؛ که امواج سهمگین ملت سودان علیه عمرالبشیر، جنایتکار تحت تعقیب بین المللی که ۳۰ سال بر سودان حکم راند را هدایت می کند.

با خطابه های آتشین آلا صالح، بازگشت دیگری برای البشیر ممکن نیست، ولی اینجا مانند بسیاری از انقلابهای احساسی تاریخ، بار دیگر خلاء قدرت پس از دیکتاتوری، مسئله ساز شده است، چون زنی ظریف و نوخاسته به عنوان نماد ملتی انقلابی در مقابل سرنیزه ژنرالهای سودان قرار گرفته تا شیرینی خلاء قدرت پس از انقلاب احساسی مردم، به کام چکمه پوشان ننشیند.

شاید زود باشد نام آلا صالح را به عنوان یک زن تاریخساز در تاریخ سرزمین علیای رود نیل عنوان کرد، ولی کدام یک از زنان قدرتمند در تاریخ جهان، را می توان به عنوان نماد زنان سیاسی سرزمین‌شان نام برد؟

مادرشاهی در قعر تاریخ

برخی یافته های تاریخی عنوان می کند پس از یکجانشینی انسانها و پیدایش تمدن، در دوره ای که تخمین زده می شود حدود ۷ هزار سال تا ۵ هزار سال پیش بوده است، زنان به عنوان نماد «مادر» عهده دار قدرت سیاسی جامعه خود بوده اند.

در این دوره از تاریخ که به دوران مادرشاهی یا پگانیستی معروف شده است، ملکه مادر به عنوان راس هرم قدرت، حکومت جامعه را بر عهده داشته است. زنان در این دوره نه تنها از نگاه بیولوژیکی و تولید مثل اهمیت زیاد درآن مجامع داشتند بلکه نقشی سازنده یی را درمبارزه برای بقای بشریت، پیشرفت پروسه تولید و درایجاد تسهیلات برای خانواده خود نیزداشته اند.

می توان گفت اصلی ترین نقش زنان در این دوره، زمانی شکل می گرفت که مردان قبیله برای شکار به مناطق دور دست می رفتند و تمشیت امور قبیله و آبادی بر عهده زنان خردمند و مسن بود. همین اداره امور است که باعث می شود مفهوم قدرت سیاسی در جوامع بدوی شکل بگیرد و از آن جاست که مادر قبیله به عنوان راس هرم قدرت، به اعضای قبیله-تمدن شناسانده می شد.

تاریخ درباره حضور زنان در سلسله مراتب قدرت، سخنان زیادی رانده است. از جمله مستندات تاریخی درباره حکومت ملکه کلئوپاترا در مصر، باعث شده جزییات زیادی از زندگی او در اختیار مردم امروز قرار گیرد. باستان شناسان می گویند کلئوپاترا هفتمین عضواز دودمان بطلیموسی بود. کلئوپاترا در ابتدا به همراه پدرش، بطلمیوس دوازدهم آولتس، و سپس به همراه برادرانش، بطلمیوس سیزدهم و بطلمیوس چهاردهم، مشترکاً بر تخت سلطنت نشست اما در نهایت به تنها فرمانروای مصر مبدل شد.

او پسرش از سزار رم، که نام سزاریون داشت را تا مقام فرمانروای مشترک مصر ترفیع داد و پس از سالها حکمرانی بر مصر، مانند برخی فراعنه دیگر، خود را خدا معرفی کرد و گفت اولین و تنها تجسم الهه مصری آیزیس در مصر است. کلئوپاترا را می توان زنی قدرتمند خواند که در ساختار موجود قدرت، توانست بخشی از تاریخ سرزمین خود را بسازد.

جمیله بوپاشا، انقلابی اسطوره ای

اما جمیله بوپاشا، زنی از گروه دوم است که در صدد براندازی نظم سیاسی موجود در کشور خود، الجزایر بود.

بسیاری او را به عنوان نماد استقلال الجزایر از استعمار فرانسه می دانند. او به عنوان عضوی از جبهه آزادیبخش ملی الجزایر، مدتها در مبارزه با استعمار فرانسه فعالیت کرد تا در نهایت، به دست فرانسویان اسیر و زندانی شد. شرح شکنجه هایی که او در زندانهای فرانسویان تحمل کرد، بسیار گفته شده ولی در نهایت با متوجه ساختن برخی چهره های فمینیست الجزایر از جمله سیمون دوبوار (نویسنده کتاب جنس دوم) تبدیل به چهره ای اسطوره ای برای انقلاب الجزایر علیه استعمار فرانسه شد و در نهایت، با به استقلال رسیدن الجزایر، از زندان رهایی یافت.

ملکه الیزابت دوم؛ وارث بزرگترین قلمرو پادشاهی

برخی نویسندگان، ملکه الیزابت دوم را به عنوان قدرتمندترین زن سیاسی حال حاضر دنیا می شناسند. کسی که به قول ضرب المثل تاریخی انگلیسی ها، آفتاب هرگز در قلمرو حکومت او غروب نمی کند. او در زمان درگذشت پدرش در فوریه ۱۹۵۲ رئیس اتحادیه کشورهای همسود و ملکه سلطنتی هفت کشور مستقل مشترک‌المنافع شد: بریتانیا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، آفریقای جنوبی، پاکستان و سیلان.

الیزابت دوم علاوه بر ریاست کشور بریتانیا، رئیس تعداد دیگری از کشورها نیز بوده که عموماً زمانی مستعمره بریتانیا بودند. سلطنت او بر بعضی از این کشورها، مانند پاکستان، سیلان (سریلانکا)، نیجریه، سیرالئون، جامائیکا، مالاوی و چند کشور دیگر چند سال به طول انجامید و این کشورها بعداً تصمیم گرفتند ریاست کشور را به نهادهای داخلی منتقل کنند.

در برخی دیگر، این ترتیبات همچنان برجاست و در حال حاضر، الیزابت دوم علاوه بر بریتانیا، ریاست پانزده کشور دیگر را نیز در اختیار دارد اما وظایف سلطنت در این کشورها توسط فرمانداران کل به نمایندگی از سوی او ایفا می‌شود. فرمانداران کل معمولاً به پیشنهاد دولت محلی و تصویب ملکه به این سمت منصوب می‌شوند. الیزابت دوم همچنین رئیس اتحادیه کشورهای همسود متشکل از ۵۲ کشور است.

ترزا می؛ نخست وزیر مستاصل

او یک سیاستمدار حرفه ای و از زنان قدرتمند انگلستان است که در حال حاضر، نخست وزیر این کشور شمرده می شود. بحران خروج انگلستان از اتحادیه اروپایی (برگزیت) برای او تبدیل به کابوسی شده که این روزها هر چه تلاش می کند نمی تواند بین موافقان و مخالفان این اقدام در داخل و خارج از انگلستان آشتی ایجاد کند. او رهبر یکی از دو حزب اصلی انگلستان یعنی حزب محافظه‌کار بریتانیا است که از سال ۱۹۹۷ نماینده مجلس عوام از حوزه انتخابیه «میدنهد» بوده‌است.

او در کابینه در سایه ویلیام هیگ، یین دانکن اسمیت، مایکل هوآرد و دیوید کامرون در مناصب مختلفی از جمله وزیر سایه کار و بازنشستگی، و رهبر در سایه مجلس عوام فعالیت کرده است. ترزا می پس از استعفای دیوید کامرون در پی رأی مردم این کشور مبنی بر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا جانشین وی شد. او دومین نخست وزیر زن بریتانیا پس از مارگارت تاچر است.

مارگارت تاچر، بنیان گذار نئولیبرالیسم انگلیسی

مارگارت تاچر، نخست وزیر اسبق انگلستان برای ایرانیها، نام آشنایی است چون او در بحبوحه جنگ با عراق، از جمله اثرگذارترین سیاستمداران در عرصه بین المللی بود. او اولین نخست‌وزیر زن در تاریخ بریتانیا و همچنین رهبر اسبق حزب محافظه‌کار بریتانیا بود.

حمایت تاچر از بازار آزاد، کاهش خدمات دولتی و واگذاری سازمان‌های دولتی به بخش خصوصی، برخی از سیاست‌های مشهور او بود که به «تاچریسم» معروف است. تاچریسم به همراه ریگانیسم در آمریکا باعث شد تا نگاهی اقتصادی جدید در جهان سرمایه داری شکل بگیرد که لیبرالیسم را از وادی آثار کتابخانه ای و نظریات دانشگاهی به عرصه منفعت طلب عملی وارد کرد و جامه نئولیبرالیسم عملی را به تن نظریات کتابخانه ای کرد.

پافشاری بر سیاست‌های اقتدارگرایانه و محافظه‌کارانه وی که منتقدان بسیاری داشت و مقابله او با قدرت گرفتن اتحادیه‌های کارگری در بریتانیا او را به «بانوی آهنین» مشهور کرد.

بی نظیر بوتو، سفیدپوشی با بلندگو

بی نظیر بوتو، دختر علی بوتو، نخست وزیر اسبق پاکستان و از چهره های محبوب در بین مسلمانان این کشور است.  بی نظیر اولین زن مسلمان در تاریخ جهان اسلام بود که به مقام نخست‌وزیری در یک کشور اسلامی رسید. وی در طول دوران فعالیت سیاسی خود بارها به اتهام فساد مالی مواجه شده بود و به همین دلیل از مقام نخست‌وزیری برکنار شد. حضور او در میان مردم پایین دست در پاکستان و استفاده از روشهای برقراری ارتباط بی واسطه، مانند فریاد کشیدن در بلندگو و به جوشش درآوردن توده ها، باعث شده او را مانند پدرش ذوالفقار علی بوتو دارای گرایش‌های سوسیالیستی و پوپولیستی عنوان کنند.

وی سرانجام در دسامبر ۲۰۰۷ در پاکستان ترور شد و به قتل رسید. مادر بی‌نظیر بوتو، نصرت بوتو (نصرت اصفهانی)، از کردهای ایران و شیعه بود.

ایندیرا گاندی، مادر هند

ایندیرا دختر رهبر استقلال و نخست‌وزیر پیشین هند جواهر لعل نهرو و همسر فیروز گاندی از پارسیان زرتشتی هند و فعالان سیاسی این کشور بود. او علی‌رغم ارتباط نزدیک خانوادگی با ماهاتما گاندی و خانواده‌اش هیچ نسبت خویشاوندی با آنان نداشت. او روزانه ۱۸ ساعت کار می‌کرد و موفق شد برنامه ۱۰ ماده‌ای را صادر کند که تا حدود زیادی به شهرت و محبوبیت وی انجامید. این برنامه به منظور تحول اقتصادی هندوستان ترتیب داده شده بود.

این برنامه در سال ۱۹۶۷ مورد تایید کمیته کار قرار گرفت و طی آن شماری از بانک‌های کشور ملی شد. باوجود تلاش‌های گاندی برای بهبود وضع کشاورزی وی نتوانست در این رابطه کار چندانی پیش ببرد. اتحاد با شوروی برای بهبود زندگی فقرا نیز نتوانست وضعیت را اصلاح کند. چنین وضعیتی در نهایت موجب خلع گاندی از قدرت و زندانی شدن وی از سوی مخالفانش شد اما با تلاش هوادارانش حزب تازه‌ای تاسیس شد و گاندی بار دیگر به قدرت رسید. حزب او به‌زودی در انتخابات پیروز شد و دوسوم کرسی‌های مجلس را نیز کسب کرد. ایندیرا گاندی را مادر هند لقب داده‌اند.

آنگ سان سوچی، فعال حقوق بشر یا قصاب بزرگ؟

آنگ سان سوچی نیز یکی دیگر از زنان قدرتمند تاریخ است که در برمه (میانمار) پس از سالها فعالیت حقوق بشری، به قدرت رسید و ناگهان در مقابل کشتار گسترده اقلیت دینی مسلمان، سکوت کرد. برخی فعالان حقوق بشر، سکوت او را تنها موضعگیری منفعل در مقابل جنایت علیه بشریت نمی دانند، بلکه عنوان می کنند راهبان بودایی با چراغ سبز او دست به قتل گسترده مسلمانان زده اند.

سوچی عنوان نخستین مشاور دولتی میانمار و رهبر اتحادیه ملی برای دموکراسی فعالیت می‌کند. او در این نقش به‌طور غیر رسمی رئیس دولت است و مقامی هم‌ارز نخست‌وزیر دارد. او همچنین نخستین زنی است که به عنوان وزیر امور خارجه میانمار، وزیر برق و انرژی و وزیر آموزش در کابینهٔ رئیس جمهور تین چیاو فعالیت کرده و از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ نماینده پارلمان این کشور بوده‌است. او از مخالفان حکومت نظامی پیشین میانمار و برنده جایزه صلح نوبل است. سوچی مجموعاً ۱۵ سال از عمر خود را بین ژوئیه ۱۹۸۹ تا نوامبر ۲۰۱۰ در حبس خانگی به سر برد.

آنگلا مرکل؛ تجسم قدرت آریایی

برخی نویسندگان او را در رقابت با ملکه الیزابت دوم، پادشاه انگلستان، به عنوان قدرتمندترین زن جهان می دانند. او برای چهار دوره است که به عنوان صدراعظم آلمان (مقام ریاست کشور) انتخاب می شود. او را سیاست‌مداری غیرقبل پیش‌بینی، مرموز، بی‌رحم، و عمل‌گرا می‌خوانند. دربارهٔ مرکل و در واقع سیاست کنونی حزب او گفته می‌شود که او گرایش سنتی آلمان به فرانسه که پایه تشکیل یک اتحادیه اروپای قدرتمند است را می‌شکند و مانند تونی بلر و مارگارت تاچر (نخست وزیران پیشین انگلستان) بیشتر گرایش به نزدیکی با آمریکا دارد.

برخی نویسندگان، آنگلا مرکل را رهبر غیررسمی اتحادیه اروپا خوانده اند و مجله فوربس دو بار او را دومین شخص قدرتمند جهان نامید که بالاترین رتبه‌ای است که یک زن در نظامی انتخاباتی (نه مانند ملکه الیزابت در نظامی موروثی) تاکنون به آن رسیده‌است.

مرکل در سال ۲۰۱۵ از سوی مجله تایمز به عنوان شخصیت سال برگزیده شد و این نشریه او را صدراعظم دنیای آزاد نامید. وی از روز ۲۶ مارس ۲۰۱۴ رکورد طولانی‌ترین دوره تصدی دولت را در بین سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا از آن خود کرده‌است. همچنین وی در سال ۲۰۱۶ برای دهمین سال به عنوان قدرتمندترین زن دنیا از سوی مجله فوربس برگزیده شد.

جینا هسپل؛ جنایتکاری که رئیس شد

جینا شری هَسْپِل یک افسر اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا است. او در ۱۳ مارس ۲۰۱۸ از سوی دونالد ترامپ به عنوان رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) معرفی شد. جینا هسپل نخستین زنی است که مسئولیت این سازمان جاسوسی را بر عهده می‌گیرد.

جینا هسپل یکی از طراحان شیوه‌های خشن شکنجه در بازجویی از مظنونان به تروریسم در آژانس اطلاعات مرکزی (سیا) است. در سال ۲۰۰۲ (میلادی) این سازمان تحت نظر او یک زندان مخفی در تایلند دایر کرده بود. در این زندان از گونه‌های مختلف شکنجه مانند ایجاد حس خفگی (غرق مصنوعی) یا کوبیدن سر به دیوار استفاده می‌شد.

زنان قدرتمند در ایران معاصر

واقعیت این است که در ایران معاصر، زنی پیدا نمی شود که آوازه اقتدار و تاریخسازی او از مرزهای کشور فراتر رفته باشد. شاید بتوان با اندکی اغماض، مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه را تنها زنی دانست که در دربار پادشاهی ایران معاصر، توانست قدرتی بلامنازع باشد و آوازه اقتدار او در دربار پادشاهان روس و انگلیس به عنوان یار قدرتمندی که می توان در سرنوشت سیاسی ایران، نقش بازی کند، پیچید.

گفته شده است مهدعلیا بسیار باهوش بود. بر ادبیات فارسی و زبان عربی مسلط بود، با موسیقی و آواز آشنا بود و خط ریز و خط درشت می‌نوشت. شعر می‌گفت و در سخنانش از مثل‌ها و روایات زیادی استفاده می‌کرد. مهد علیا در روزگار پادشاهی پسرش ناصرالدین شاه تا هنگام مرگ به نفوذ بسیار بالایی در کارهای امور کشور و دیوان دست یافت و با کشتن امیرکبیر وی با میرزا آقاخان نوری متحد شد و او را به صدراعظمی گماشت و از آن روز تمام امور کشور به خواست وی انجام می شد.

در صفحات تاریخ از زنی به نام پریخان خانم دختر شاه طهماسب هم نام برده می شود که در برکشیدن اسماعیل میرزا به عنوان شاه اسماعیل دوم در خاندان صفوی، نقش آفرینی کرد. هر چند او هم دولت مستاجل بود و عمر عزت او از دو سال فراتر نرفت.

همچنین می توان از اشراف الملوک فخرالدوله، شاهزادهٔ قاجار هم به عنوان زنی قدرتمند در تاریخ معاصر نام برد که به گفته رضا شاه، اگر تنها یک مرد در خاندان قاجار متولد شده بود، همو است.

فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه و سرورالسلطنه، خواهرزادهٔ عبدالحسین میرزا فرمانفرما، دخترخالهٔ محمد مصدق و مادر علی امینی بود. او زنی با درایت و نیکوکار بود. فخرالدوله واسط بین رضا شاه و خاندان قاجار بود و با آرام نگاه داشتن ایل قاجار تلاش کرد تا از وقوع خونریزی‌ها جلوگیری کند.

مرضیه دباغ ها

در دوره جمهوری اسلامی، زنان زیادی در سپهر سیاسی ایران نقش داشتند اما مرضیه حدیدچی (طاهره دباغ)، و مرضیه وحید دستجردی دو زنی هستند که حضور آنها در سال های اخیر از زنان دیگر چشمگیرتر بوده است.

طاهره دباغ با نام اصلی مرضیه حدیدچی از مبارزان مسلح علیه رژیم شاه و زندانی سیاسی در زمان حکومت پهلوی، در دوران تبعید امام خمینی در پاریس محافظ شخصی خانواده ایشان بود.

او پس از پیروزی انقلاب از بنیان‌گذاران سپاه پاسداران شد. او زمانی فرماندهی سپاه همدان را بر عهده داشت و سپس نماینده مجلس شورای اسلامی شد.

مرضیه وحید دستجردی هم از نامدارترین سیاستمداران زن ایرانی است که در حال حاضر مشاور رئیس قوه قضائیه شمرده می شود.

وحید دستجردی تنها زنی است که در دوره جمهوری اسلامی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسید. او نمایندهٔ دوره‌های چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی بود.

منبع: خبر آنلاین