حضانت فرزند چیست و حضانت فرزند بعد از طلاق یا مرگ والدین با چه کسی است

جامعه پویا -حضانت یک واژه عربی است و در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده مترادف واژه ی نگهداری به کار رفته است.به عبارت دیگر حضانت یعنی مراقبت دلسوزانه و شایسته از طفل ، توسط کسی که قانوناً عهده دار این مسئولیت است و هیچ مقام و مرجعی نمی تواند بدون عذر موجه پدر و مادر را از حضانت فرزند خویش محروم کند؛ پدر و مادر نیز نمی توانند از تکلیف حضانت خودداری کنند. در همین راستا ماده 1168 قانون مدنی مقرر می دارد: " نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است. "

بیشتر بخوانید: چطور برای مهریه درخواست اعسار بدهیم

 موضوع حضانت فرزند در دو فرض مطرح و قابل بررسی ست:
الف) طلاق زوجین     ب) فوت یکی از والدین
الف) طلاق زوجین: در رابطه با جدایی پدر و مادر حضانت و نگهداری طفل (چه دختر باشد چه پسر) تا سن 7 سالگی با مادر و بعد از آن با پدر می باشد. پس از سن 7 سالگی طفل ، در صورتی که در رابطه با حضانت اختلاف حادث شود ، دادگاه با رعایت مصلحت طفل در این زمینه تعیین تکلیف می کند. از طرف دیگر ماده 45 قانون حمایت خانواده هم رعایت غبطه و مصلحت کودک و نوجوان را در کلیه تصمیمات دادگاه ها و مقامات اجرائی از جمله حضانت الزامی می داند. بنابراین بعد از سن 7 سالگی ، اگر مادر دلیل موجهی به دادگاه ارائه دهد مبنی بر اینکه واگذاری حضانت به پدر بر خلاف مصلحت طفل است، دادگاه طفل را از حضانت پدر خارج و هر تصمیمی که مقتضی بداند را اتخاذ می کند. به این معنا که ممکن است مادر یاشخص ثالث (شخص واجد صلاحیت دیگری) را برای حضانت طفل تعیین کند. بر عکس این امر نیز امکان پذیر است. یعنی هرچند که نگهداری طفل تا 7 سالگی با مادر است ولی اگر این امر بر خلاف مصلحت کودک باشد ، دادگاه طفل را از حضانت مادر خارج و تصمیم مقتضی اتخاذ می کند.

حضانت چه زمانی از والدین گرفته می شود

1ـ اعتیاد به الکل ، مواد مخدر و قمار
2ـ اشتهار (شهرت) به فساد اخلاق و فحشا
3ـ ابتلا به بیماری روانی با تشخیص پزشکی قانونی
4ـ سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق
5ـ تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

همان طور که گفتیم دادگاه باید در تمام تصمیمات خود مصلحت طفل و نوجوان را رعایت کند. هرچند که معیار و شاخص این مصلحت ، رعایت تمام موارد از جمله امور مادی ، جسمی ، روحی و‌ معنوی طفل است ولی باید در نظر داشت :  بحث تربیتی و آموزشی طفل از اهم امور است که از این منظر نسبت به شاخص های مذکور از درجه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. به عنوان مثال ممکن است مادر از نظر مالی فقیر و پدر معتاد باشد. در این فرض مصلحت طفل از باب امور تربیتی و آموزشی اقتضا می‌کند که طفل نزد مادر باشد.

آیا در صورت ازدواج مادر ، حضانت از او سلب می شود؟ 

پاسخ: برای پاسخ به این سوال باید به قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده مراجعه کرد.
 الف) مطابق نص صریح قانون مدنی اگر مادر ازدواج کند وی صلاحیت نگهداری فرزند را ندارد.  این قانون در ماده 1170 مقرر میدارد " اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است، مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند ، حق حضانت با پدر خواهد بود ".  

بیشتر بخوانید: قانون مهریه چیست و چطور مهریه را دریافت کنیم

ب) از طرف دیگر قانون گذار در قانون حمایت خانواده رعایت مصلحت طفل را در تمام تمهیدات دادگاه و مقامات اجرائی لازم دانسته است.
رویه قضایی به جمع قوانین مذکور پرداخته. یعنی در فرضی که مادر با همسر شایسته ای ازدواج نماید و پدر به هر دلیل صلاحیت حضانت فرزند را نداشته باشد ( مثل اعتیاد)، دادگاه برای حضانت طفل تصمیم مقتضی اتخاذ می کند و ممکن است حضانت طفل به عهده ی مادر را ابقا نماید (یعنی همچنان حضانت را با مادر بداند)

ج) فوت یکی از والدین: به موجب قانون ، حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر است ، مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد. با این اوصاف در صورت فوت پدر و ازدواج مجدد مادر ، باز هم اولویت حضانت با مادر است.

ملاقات با فرزند: در خصوص ملاقات با  فرزندی که تحت حضانت یکی از والدین است باید گفت: در صورت جدایی پدر و مادر ، هر یک از آنها که طفل تحت حضانت او نمی باشد حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن ها، در صورت اختلاف بین پدر و مادر با محکمه است. به عنوان مثال دادگاه در حکم مقرر می دارد: حضانت طفل با پدر است و مادر حق  دارد 2 روز در هفته از ساعت 10 صبح پنجشنبه تا ساعت 23 جمعه ، با فرزندان خود ملاقات نماید.

در پایان لازم به ذکر است که کلیه دعاوی مربوط به حضانت ، در دادگاه خانواده رسیدگی می شود. برای طرح دعوای حضانت، هر یک از والدین که تمایل به طرح دعوا دارد ، باید دادخواست خود را به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه و دادخواست از طریق  آن دفتر به یکی از دادگاه های خانواده صالح برای رسیدگی ارجاع می شود. 

نسرین مه آبادی- وکیل دادگستری