اختلال شخصیت چیست و چند نوع دارد و چطور درمان می شود

جامعه پویا -شخصیت ویژگیهای اساسی در رفتار و روان هر فرد است که او را ازدیگری متمایز می کند.  وقتی می خواهیم فردی را توصیف کنیم در واقع ویژگیهای اخلاقی و روانی او را معرفی می کنیم چیزی که در او وجود دارد و او را از دیگران افتراق می دهد. 
برای مثال وقتی می گوییم او شخصیتی بدبین دارد، یعنی این که او با بدبینی با دیگران ارتباط برقرار می کند، فکر می کند دیگر قصد فریب او را دارند، جهان را جای امنی نمی بیند، سعی می کند در ارتباطاتش گوش به زنگ باشد و حواسش را جمع کند که کسی به او آسیبی نرساند.

 
اختلال شخصیت چیست؟

 میگنا نوشت: برای تعریف کردن اختلال شخصیت بهتر است تفاوت میان شخصیت بهنجار و نابهنجار را بررسی کنیم. بهنجاری یعنی هم نوایی با رفتارها و عادات یک گروه یا یک فرهنگ. بنابراین اختلال و نابهنجاری یعنی رفتارهای نامتعارف، نامربوط و بیگانه با یک گروه یا یک فرهنگ. برای مثال در فرهنگ آمریکایی برای این که فرد احساس شایستگی و رضایت کند باید از توانایی زندگی مستقل برخوردار باشد، بر عکس در فرهنگ آسیایی فردگرایی ارزش بالایی ندارد و در نظر گرفتن استانداردهای گروهی مورد احترام است.

 

 
اختلال شخصیت نوعی اختلال روانی است که الگوی فکر، عملکرد و رفتار فرد در آن ناسالم میشود. فرد مبتلا به اختلال شخصیت برای درک و همذات پنداری با موقعیت و اشخاص به مشکل برمیخورد. این امر منجر به محدودیت و مشکلات جدی در روابط، فعالیت های اجتماعی، کار و مدرسه میشود. 
باید متذکر شد حتی در فرهنگ و گروه، شخصیت و صفات آن بر یک پیوستاری از بهنجاری تا نابهنجاری قرار دارد. همه افراد غمگین می شوند، ابراز وجود می کنند و در پی جلب توجه هستند، اما وقتی فردی بیش از حد غمگین است، با پرخاشگری کردن ابراز وجود می کند یا این که دایم در پی جلب کردن توجه دیگران است. در این جا موضوع نابهنجاری شخصیتی مطرح می شود.

 

 

از طرفی اگر تعداد صفات شخصیتی ناسازگارانه فرد زیاد باشد، حتی اگر این صفات شدید هم نباشند، ممکن است نابهنجاری شخصیتی در فرد وجود داشته باشد. بنابراین دو راه برای نابهنجاری شدن وجود دارد:
1- یک صفت به شکل افراطی و شدید در فرد جلوه گر شود.
2- تعداد صفات ناسازگارانه ی نه چندان شدید، در فرد افزایش یابد.
اختلال شخصیت به طرز قابل توجهی زندگی فرد بیمار و کسانی که به او اهمیت می دهند را مختل می کند. اختلال شخصیت در رابطه عملکرد شغلی یا تحصیلی مشکل ایجاد میکند و منجر به انزوای اجتماعی یا سوء مصرف مواد و الکل میشود.
 

 

دو مورد از شناخته شده ترین انواع اختلالات، اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند. ویژگی های اصلی اختلال شخصیت مرزی عبارتند از تغییرات خلقی شدید و مرتب، أعمال بی فکرانه و بی پروا، انفجارهای عصبی، و عقاید متغیر درباره خود.

 

افراد مبتلا به اختلالات شخصیت

افراد مبتلا به اختلالات شخصیت همیشه انکار می کنند که مشکل روانی دارند، متوجه نیستند که رفتارشان خلاف هنجارهای اجتماعی و فرهنگی است و مشکلات روانی را به روش های فکری و رفتاری انعطاف ناپذیر خود مربوط نمیدانند. در نتیجه، درمان این اختلالات بسیار دشوار است زیرا در آنها روش های فکری و رفتاری بسیار ثابت و انعطاف ناپذیر وجود دارد.

بیشتر بخوانید: افراد خودخواه چه کسانی هستند و چطور با آنها برخورد کنیم

 

همانطور که خواهیم دید، بسیاری از اختلالات شخصیت با اعتماد به نفس ضعیف یا ناپایدار ارتباط دارند و با بعضی اختلالات روانی، به ویژه افسردگی و اختلالات اضطرابی، کاموربیدیتی زیادی نشان میدهند. علاوه بر آن، کاموربیدیتی بعضی اختلالات روانی با اختلالات شخصیت باعث می شود که درمان آنها بسیار دشوارتر شود.

 

 

بر خلاف بسیاری از اختلالات روانی، که افراد ابتدا سالم هستند ولی بعدا به بیماری روانی مبتلا میشوند و می توان آنها را به طور موفقیت آمیز درمان کرد (یا حداقل، تحت کنترل در آورد)، اختلالات شخصیت معمولا از کودکی آغاز می شوند و در مقابل روان درمانی مقاومت می کنند. این موضوع باعث شده است که بررسی نظریه پردازان اعتقاد داشته باشند که اختلالات شخصیت اختلالاتی گسسته و جداگانه نیستند، بلکه ابعاد افراطی شخصیت عادی، یعنی افراطی ترین حالت شیخصیت عادی را نشان می دهند.

 

 

افراطی ترین حالات شخصیت گاهی در اطرافیان خود ما نیز دیده می شود، افرادی که در بعضی شرایط، صفاتی نشان می دهند که می توان آنها را به اختلالات شخصیت ربط داد (مثل نوسانات خلقی، رفتارهای بی فکر و بی پروا (ایمپالسیو)، رفتارهای 
کسانی که دچار اختلال شخصیت هستند نمی‌توانند خود را با هنجارهای جامعه سازگار کنند. آن‌ها رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که گاه برای خودشان و گاهی برای دیگران آزاردهنده است. افرادی که دچار اختلالات شخصیت هستند انکار می‌کنند که دچار اختلال روانی هستند. آن‌ها باور ندارند که رفتارشان بر خلاف هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی است. آن‌‌ها نمی‌توانند در برخورد با موقعیت‌ها و دیگران، رفتار انعطاف‌پذیر و سازگارانه بروز دهند. رفتارهای ناهنجار آن‌ها در گذر زمان، پایداری و ثبات دارد و به نابسامانی در زندگی شخصی، خانوادگی، اجتماعی و … می‌انجامد.
چرا برخی به اختلال شخصیت مبتلا می شوند.

 

 

باورها بر این است که اختلالات شخصیت تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد. ژنتیک می تواند باعث آسیب پذیر بودن شما در برابر یک اختلال شخصیت باشد و وضعیت زندگی بروز اختلال را برانگیزاند.

 

عوامل خطرناک اگرچه علت دقیق بروز اختلال شخصیت مشخص نیست، بنظر میرسد چند عامل خاص خطر بروز یا تحریک اختلال شخصیت را بالا میبرد. از جمله:
- سابقه اختلال شخصیت یا سایر بیماری های روانی در خانواده
- زندگی خانوادگی خشونت آمیز، بی ثبات یا پریشان در کودکی
- تشخیص اختلال سلوک در کودکان
- تغییر شیمی و ساختار مغز

 

معیار تشخیص اختلال های شخصیت

 

معیار تشخیص هر اختلال شخصیت متفاوت است. با این حال، طبق DSM-5، معمولا تشخیص اختلال شخصیت شامل انحراف بلندمدت از توقعات فرهنگی میشود که اختلال یا ناتوانی در دست کم دو حیطه ی زیر را به همراه دارد:
-درک یا تعبیری که از خود، دیگران و رویداد ها دارید
-میزان مناسب بودن واکنش های عاطفی
-عملکرد شما در مواجهه با دیگران و در رابطه
-کنترل یا عدم کنترل تکانه ها

گاهی تشخیص اختلال شخصیت دشوار است زیرا علائم برخی شبیه به یکدیگر است و ممکن است بیش از یک اختلال در فرد وجود داشته باشد. سایر اختلالات مانند افسردگی، اضطراب یا سوء مصرف مواد باعث 
حداقل 6٪ از جمعیت عمومی و 60٪ از افراد مبتلا به بیماری های عصب-روان شناختی دارای اختلال شخصیت هستند.

 

 

طبقه بندی اختلالات شخصیت

 

انواع اختلالات شخصیت 5-DSM بر اساس شباهت های توصیفی اختلالات شخصیت، آنها را به سه گروه تقسیم می کند .
افراد مبتلا به اختلالات گروه A (اختلالات شخصیت پارانوئید، اسکیزوئید، و اسکیزوتایپال) معمولا عجیب و غریب به نظر می رسند .
افراد مبتلا به اختلالات گروه B (اختلالات شخصیت آنتی سوشال (ضداجتماعی)، بوردرلاین (مرزی)، هیستریونیک (هنرپیشه)، و نارسیستیک (خودشیفته)) که آنها معمولا دراماتیک، هیجانی، یا غیرقابل پیش بینی به نظر می رسند .
اختلالات گروه C شامل اختلالات شخصیت اجتناب گر، وابسته، و وسواسی- اجباری است. وجه اشتراک این اختلالات، ترس و اضطراب است .
 

 

بیشتر بخوانید: بیماری شیدایی چیست و چه علایمی دارد

 

ویژگی های اختلالات شخصیت چیست؟

اختلالات شخصیت سه ویژگی دارند. اول این که صفات ناسازگارانه ی شخصیت، در فرد مبتلا به اختلال شخصیت ثابتند، یعنی این که در حال استرس و مشکل داشتن، این صفات تغییر نمی کنند و انعطاف ناپذیرند. در اکثر افراد روش های مقابله با استرس متنوع و انعطاف پذیر است و حتی در برخورد با یک مشکل، گاهی یک راه مؤثر نیست و باید به فکر راه های دیگر بود، معمولاً فرد بهنجار راه های دیگری را انتخاب می کند، در حالی که افراد نابهنجار فقط و فقط از یک شیوه، خواه مؤثر خواه نامؤثر، استفاده می کنند. به همین دلیل مشکل این افراد بدتر و بدتر می شود، سطح استرس شان بالا می رود و اوضاع بحرانی تر می شود.

 

 

دوم این که فرد بهنجار می داند در چه وضعیتی می تواند ابتکار عمل را به دست گیرد و محیط و اطرافیان را تغییر دهد، هم چنین می داند در چه وضعیتی نمی تواند محیط و اطرافیان را تغییر دهد و باید خود را با محیط منطبق کند. یعنی این که فرد بهنجار در ارتباطش با محیط انعطاف پذیر است، اما برعکس، افراد نابهنجار از نظر شخصیتی سعی می کنند موقعیت های بین فردی، روابط و محیط را با ویژگی های خشک و انعطاف ناپذیر خود اداره کنند. در حالی که گاهی محیط و اطرافیان نمی توانند مطابق میل آن ها باشند یا تغییر کنند، در این وضعیت نیز مشکلات بالا می گیرد و کم کم تبدیل به بحران می شود، تا جایی که فرد نمی تواند از زندگی خود لذت ببرد.

 

بیشتر بخوانید: شرم سمی چیست و چه کسانی احساس شرم سمی و بی ارزشی دارند

سوم این که این افراد چون نمی توانند دیگران، محیط یا خود را تغییر دهند، مشکلات شان بیش تر و بیش تر می شود. افزایش مشکلات، از انعطاف پذیری آنان می کاهد و دوباره این چرخه تکرار می شود.

به عنوان مثال به ویژگی های کمال گرایی، سخت کاری، طرح و برنامه داشتن، توجه به موضوع های اخلاقی، وظیفه شناسی، وجدان و محدودیت های هیجانی توجه کنید، این ویژگی ها اگر به صورت افراطی در فرد وجود داشته باشند، به طوری که در زندگی او اختلال ایجاد کنند، می توانند نشانه های اختلال شخصیت وسواسی باشند. این نشانه ها در سطوح سالم، تا حدی مشکل ساز، اختلال و اختلال شدید، به صورت های زیر جلوه گر شوند.

 

 

انواع اختلال شخصیت

در زیر خلاصه ای از ویژگی های 10 نوع اختلال شخصیت را به همراه چهار اختلال دیگر که هنوز در حال بررسی و تحقیق هستند توضیح می دهیم:

1- شخصیت اجتنابی:

آشفته، مضطرب، مردد و دودل است. به دلیل ترس از طرد شدن در موقعیت های اجتماعی احساس تنش می کند. خود را فردی حقیر و غیر قابل تأیید می بیند و احساس تنهایی و پوچی می کند.

2- شخصیت وابسته:

احساس درماندگی، بی کفایتی و سلطه پذیری می کند. از پذیرش مسئولیت های زندگی اجتناب می کند، خود را ضعیف می بیند و خود را به افراد قوی نزدیک می کند تا در کنار آن ها به احساس اطمینان برسد.

 

3- شخصیت نمایشی:

هیجان های سطحی دارد. اغواگر، نمایشی و تنوع طلب است. واکنش های افراطی و مبالغه آمیز به وقایع و امور جزئی و کوچک نشان می دهد و در پی کسب توجه است، خود را فردی جذاب و گرم می بیند.

 

4- شخصیت خود شیفته:

خود بزرگ بین و خود محور است، دایم به موفقیت، زیبایی یا پیشرفت فکر می کند و خود را به عنوان فردی برتر و قابل تحسین می بیند.

5- شخصیت مرزی:

پیش بینی ناپذیر و بی ثبات است، از رها شدن و انزوا می ترسد، خلق متغیر دارد، میان دوست داشتن و انزجار از دیگران و خود، در نوسان است. خود و دیگران را کاملآً خوب یا کاملاً بد می بیند.

 

6- شخصیت اسکیزوئید:

خواهان برقراری روابط با دیگران نیست و نیازی به آن ندارد. از احساسات خود و دیگران آگاه نیست و نسبت به آن ها بی تفاوت است.

 

7- شخصیت ضد اجتماعی:

بدون فکر، رفتار و تصمیم گیری می کند، مسئولیت پذیر نیست، فانون را زیر پا می گذارد، بدون ملاحظه رفتار می کند، فقط زمانی که خود نیاز دارد به قیدهای اجتماعی توجه می کند. به قوانین و اصول اجتماعی احترام نمی گذارد. خود را در انجام هر کاری مجاز می داند.
8- شخصیت وسواسی:
محدودیت فکری دارد، وظیفه شناس، احترام برانگیز، خشک و انعطاف ناپذیر است. به طور افراطی سبک زندگی اش قانونمند است، به عرف اجتماعی احترام می گذارد، برای او جهان یعنی نظم و رعایت سلسله مراتب. خود را فردی وفادار، قابل اعتماد، باکفایت و سازنده می بیند.

9- شخصیت پارانوئید ( بدبین):

بسیار محتاط و بی اعتماد است، نسبت به دیگران سوء ظن دارد، نسبت به انگیزه های افراد برای تسلط و آسیب رساندن به خود، بسیار حساس و گوش به زنگ است.

 

10- شخصیت اسکیزوتایپال:

رفتار، عقاید و رؤیاهای عجیب و غریبی دارد و نمی تواند واقعیت را از تخیل متمایز کند.

 

11- شخصیت افسرده:

غمگین، دلسرد، بدبین و خسته است. احساس بی ارزشی و گناه می کند. خود را فردی می بیند که سزاوار سرزنش و تحقیر است.

 

12- شخصیت خود آزارگر ( خود مخرب):

از لذت بردن می ترسد و از آن اجتناب می کند، خود را حقیر می داند و موجب می شود دیگران از او سوء استفاده کنند، عمداً پیشرفت های خود را خراب می کند.

 

13- شخصیت دگرآزار:

خود رأی و انعطاف ناپذیر است، خشم های انفجاری دارد. از سلطه گری و مرعوب کردن دیگران لذت می برد.

 

14- شخصیت منفی گرا:

همیشه مخالف است و از برآورده کردن انتظارات دیگران امتناع می کند. خشم خود را از طریق ضایع کردن اهداف دیگران نشان می دهد. خلق متغیر دارد و اغلب گوشه گیری می کند.

 

عوارض‌ احتمالی‌

- مشكل‌ در حفظ‌ شغل‌ و ارتباط‌ با دیگران‌؛ اضطراب‌ و افسردگی‌
- سوءمصرف‌ داروها
- عدم‌ پایبندی‌ به‌ درمان‌
- خودكشی‌

با افراد دچار اختلال شخصیت چه باید کرد

اگر عزیز شما دچار این اختلال است، با روانپزشک(دارودرمانی) یا روانشناس(رواندرمانی و مشاوره) همکاری کنید تا موثر ترین روش برای حمایت و تشویق او را یاد بگیرید. صحبت با متخصص درمورد وضعیت روحی خودتان هم موثر واقع میشود. متخصص میتواند در تعیین قید و بند و روش های مراقبت از خود به شما کمک کند تا در زندگی خود موفق شوید و از آن لذت ببرید.

منابع مقاله :
 -گلشنی، فاطمه؛ (1389)، اختلالات شخصیت (مشکل از ماست یا دیگران)، تهران: نشر قطره، چاپ اول
-راسخون
- مجله روانشناسی
- درمانکــده